Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Síða 35

S p i l l i n g í s t j ó r n m á l u m
TMM 2016 · 1 35
þá kosti sem án vafa endurspegla velferð samfélagsins hverju sinni. En þessi
mynd af hinum heiðarlega stjórnmálamanni er ekki gagnleg. Í fyrsta lagi
standa allir stjórnmálamenn frammi fyrir þeirri yfirborðsmótsögn að vilji
og velferð fer ekki endilega saman – kjörinn fulltrúi verður að geta tekið
ákvarðanir sem eru, á þeim tíma sem þær eru teknar, ekki í samræmi við
„vilja“ almennings. Í öðru lagi hafa allir kjörnir fulltrúar völd og það þýðir
að þeir hafa aðgang að úrræðum, gæðum, hlunnindum og aðstöðu sem aðrir
hafa ekki og þurfa því að geta notað vald sitt án þess að misnota það (kjósi
þeir að beita því ekki, er það út af fyrir sig ákveðin beiting valds – jafnvel
misbeiting). Í þriðja lagi krefjast pólitísk markmið í fjölhyggjusamfélagi
kænskuaðferða, bandalaga og leikfléttna sem eru bæði áhættusamar og ekki
að öllu leyti gagnsæjar – bestu markmið geta afvegaleitt fólk – og í fjórða
lagi eru stjórnmálamenn aldrei einir á báti. Þeir eru hluti af flóknum kerfum
stjórnskipunar, stjórnsýslu og flokkakerfis og þess vegna veltur árangurinn
sem þeir ná meðal annars á því hvernig þeim tekst að vinna með og nýta
sér þessi kerfi, hvaða stöðu þeir ná innan þeirra og svo framvegis. Allt þetta
verður að hafa í huga þegar reynt er að skilja spillingu í stjórnmálum og í
hverju hættan á spillingu felst – og birtist.
Að þjóna fólki eða spila á kerfi
Gallinn við viðhorfið sem hér er kennt við popúlisma er sá að jafnvel þótt
enginn vilji hafna þeirri kröfu um heilindi sem í honum birtist, afbakar
hann ákveðin grunnhugtök pólitískrar umræðu. Eitt miðlægt hugtak stjórn-
mála er einmitt spillingarhugtakið sjálft. Popúlískir gagnrýnendur stjórn-
málanna hafa tilhneigingu til að teygja spillingarhugtakið yfir beitingu
valds þegar valdbeitingin er, eða virðist vera, í ósamræmi við vilja almenn-
ings. Gott dæmi er að finna í umræðum um afdrif stjórnarskrárfrumvarps
Stjórnlagaráðs sem var afhent Alþingi sumarið 2011. Sumir gagnrýnendur
stjórnvalda hafa haldið því fram að í meðferð Alþingis og flokkanna á
frumvarpinu birtist spilling: Hagsmunir þeirra stríði gegn vilja þjóðarinnar
og þeir svífist einskis að koma í veg fyrir framgang þeirra sjónarmiða
um stjórnarskrá landsins sem skýr meirihluti sé fyrir meðal þjóðarinnar.
Staðreyndirnar tali sínu máli: Fyrst hafi Stjórnlagaráðið (sem hvað sem
ógildingu Hæstaréttar á kosningum til Stjórnlagaþings líði hafi haft umboð
frá þjóðinni) lagt fram drög að stjórnarskrá sem þingið hálfpartinn hunsaði,
næst hafi ýmsar ráðstafanir verið gerðar til að breyta drögunum í trássi við
skýran vilja almennings, þá hafi farið fram þjóðaratkvæðagreiðsla en niður-
stöður hennar hafi engin áhrif haft á þingmenn og loks hafi þingið ákveðið
að afgreiða málið alls ekki.8
Hér er dregin upp skýr mynd af stjórnmálaelítunni gegn fólkinu þar sem
stjórnmálaflokkar og stjórnmálamenn misnota völd sín. Nú er spurningin
sú hvort rétt sé að hér megi sjá dæmi um pólitíska spillingu eða ganga