Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Síða 127

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 1 127
„drifhvítum höndum“) í Íslenzkum aðli,
Ofvitanum og loks í mýflugumynd í
Meisturum og lærisveinum, og sam-
svarar raunverulegri konu sem hét Arn-
dís Jónsdóttir. Þau Þórbergur bjuggu
samtímis í Bergshúsi við Skólavörðustíg
og eftir sumar Þórbergs í vegavinnu í
Hrútafirði (þar sem hann forðaðist að
mestu návist við Elskuna sína) og loks í
vinnu á Höfnersbryggju á Akureyri,
ákveður hann að koma við í Hrútafirði
á heimleiðinni og heilsa upp á Elskuna
sína, og má segja að allur fyrri hluti
verksins sé markvisst byggður aðdrag-
andi að þeim hápunkti. Í Íslenzkum aðli
bregður svo við að hann guggnar á ást-
arævintýrinu og gengur framhjá, og
endar þannig eins og frægur brandari
um manninn á punkteraða bílnum sem
sannfærir sjálfan sig smátt og smátt á
leiðinni á næsta sveitabæ að sér verði illa
tekið og endar á að segja bóndanum á
bænum að eiga sjálfur sinn helvítis dún-
kraft áður en bóndinn hefur fengið
tækifæri til að átta sig á erindinu. Þetta
er hinn fullkomni endir á mislukkaðri
ástarsögu, en reyndin er sú að hvorki
var ástarsagan alveg svona misheppnuð
né heldur gekk Þórbergur framhjá.10
Sagan af sveindómsmissi Þórbergs í
Suðurgötukirkjugarði er sömuleiðis færð
í stílinn til að gera allt skoplegra og
staðreyndum hnikað til í þeim tilgangi
(51–3) Enn fremur ræðir Soffía Auður
nokkuð óléttufrásögn Bréfs til Láru og
sýnir fram á margræðni hennar um leið
og hún nefnir að Þórbergur hefur diktað
upp kafla um þunganir sem hvergi fyr-
irfinnst í lækningabók Jónassens. Það er
einmitt af þessum sökum, segir hún, að
vænlegra sé „að meta skrif Þórbergs í
ljósi fagurfræði skáldskapar enda er
skáldsöguvitund mjög sterkur þáttur í
flestum bókum Þórbergs. Þá má einnig
velta því fyrir sér hvort Þórbergur sé
vísvitandi að senda lesendur á „villigöt-
ur“ þegar hann bendir á lækningabók-
ina í óléttufrásögninni og hvort tengsl
við aðrar bækur séu ekki nærtækari.“
(69–72) Í fimmta kafla má meira að
segja sjá Þórberg dagbókanna minnast
sjómannsáranna með hlýju! (143)
Ágæta umfjöllun um bókmennta-
greinar, sem Soffía Auður nefnir bók­
menntagervi með ágætum rökum, er að
finna í þriðja kafla bókarinnar (75–81),
sem einna helst fjallar um Bréf til Láru
og samblöndun bókmenntagerva í
henni, rittengsl við Heine og viðtökur
bókarinnar, sem vel eru þekktar og veita
umgjörð hinni frásagnarlegu greiningu
á verkinu sem mestur fengur er að. „Ég
tek undir það að bækur Þórbergs séu
opin verk, texti sem leitar og leitast við
að smjúga undan skilgreiningum, enda
hefur neikvætt formerki gjarnan verið
sett á þær; þær eru ekki skáldsögur, ekki
hefðbundnar sjálfsævisögur, tilheyra
ekki hreinræktaðri tegund og ljóst má
vera að þær eru skrifaðar af höfundi
sem er í virku andófi gegn íslensku
skáldsögunni eins og hún hafði þróast á
sínum stutta líftíma“ (80) segir Soffía
Auður á einum stað. Að vísu má spyrja
sig sömuleiðis hvort nokkrar hreinrækt-
aðar tegundir eða bókmenntagervi séu
raunverulega til nema sem frummyndir,
það er hvort hver höfundur gæði ekki
formið vissu lífi sem hefur það upp yfir
það og gerir hvert verk einstakt, og
hvort slíkir merkimiðar séu þá ekki ætíð
hafðir til einföldunar fremur en til
greiningar. Slíkir stimplar eru mjög vin-
sælir nú um stundir, en þegar skáldsaga
er sögð vera neo-noir borgarfantasía
með votti af gufupönki og undir áhrif-
um frá hinni klassísku spæjarasögu í
bland við gotneskan litteratúr veltir
maður óhjákvæmilega fyrir sér hvort
bókmenntastimplar séu ekki komnir út
í ofurnákvæmni sem gerir lítið úr því
hvað sagan sjálf snýst um, en það er