Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Síða 129

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 1 129
beðið kennara sinn Björn M. Ólsen um
að lesa yfir fyrir sig og fengið hjá honum
gagnlegar ábendingar. Skýringarnar
ætlaði hann til útgáfu fyrir almenning
og skólafólk en loks týndist lokagerð
handritsins; drögin að skýringunum eru
aftur á móti til. Smáatriðið lýtur að því
að ég er ekki alveg viss hvaðan Soffía
Auður hefur það að þetta sé námsritgerð
fremur en kennslugagn. Þórbergur segir
ekki svo frá því í Meisturum og læri­
sveinum að það sé nauðsynlegt að draga
þá ályktun12 og skýringadrögin sem eru
varðveitt eru merkt sem Snorra Edda:
Skýringar eftir Þorberg Þórðarson.13 Ég
finn ekkert í handritinu sjálfu sem
bendir til að þetta sé hugsað sem meist-
araprófsritgerð en vera má að það komi
fram annars staðar, í bréfum eða í dag-
bók.
Hér á eftir fylgir ágætur kafli um
ljóðlist Þórbergs þar sem lýst er ástæð-
um þess að Þórbergur ákvað að gefa út
ljóð sín (peningaleysi – sem aftur á móti
er helsta ástæða þess að ljóð eru ekki
gefin út í dag), efni hennar, formi og
hugmyndafræði. Soffía Auður efast um
þá „kenningu að Þórbergur komi fram
sem framúrstefnuskáld í kvæðum
sínum“ (176–185), og það verður að segj-
ast eins og er að nær öll ljóð Þórbergs
eru ort undir hefðbundnum bragarhátt-
um og að hann skorti alla hugmynda-
fræði sem þyrfti til að telja hann til
framúrstefnuskálda, og það þótt lokaorð
„Fútúrískra kveldstemninga“ séu nær
yfirnáttúrlega lík síðustu línu fyrsta
hluta í „Eyðilandi“ Eliots eins og Bragi
Ólafsson hefur bent á,14 þótt því verði
seint logið upp á Þórberg að hann hafi
fengið það að láni enda „Waste Land“
fimm árum yngra en „Fútúrískar kveld-
stemningar“ (sjá einnig um vörn Þór-
bergs fyrir hefðbundna bragarhætti á
bls. 193–196, sem sýnir svo um munar
að þegar kom að kvæðagerð var Þór-
bergur þrátt fyrir allt íhaldssamur).15
Soffía Auður telur að áhrifavalda Þór-
bergs sé fremur að leita í Æra-Tobba og
Heinrich Heine, sem Þórbergur sjálfur
vildi þó gera lítið úr, en nokkuð afger-
andi samanburð við Heine má finna á
bls. 185–191. Jafnvel kvæði sem Þórberg-
ur segir ort til nafngreindrar stúlku í
Garðastræti verður í huga Jakobs Jóh.
Smára að þýðingu á „Du bist wie eine
Blume“ eftir Heine, en Eysteinn Þor-
valdsson getur þess ekki í umfjöllun
sinni um átta þýðingar á því ljóði yfir á
íslensku (190). Sjálf telur Soffía Auður
að ekki sé um beina þýðingu að ræða og
því er ég hjartanlega sammála, en lík-
indin eru alveg ljós. Þau eru þó enn
meiri á milli „Ich hab’ im Traum gewei-
net“ og „Munarljóða IX“ (sjá 189). Ekki
svo að skilja að þetta gildi um öll kvæði
Þórbergs, eins og vel kemur fram í kafl-
anum. Sem fyrr er ráðist að einföldun-
um og niðurstaðan sú að ljóð Þórbergs
eru af ýmsum toga fremur en að hann
hafi verið „andrómantískur grínari“ eða
framúrstefnuskáld, hvað þá fútúristi eða
dadaisti eins og Halldór Laxness sagði
hann vera (177).
Sjöundi kaflinn fæst við sjálfsmyndir
eða fjölmyndasafn Þórbergs og tengir
þannig í textanum við bókarkápuna sem
sýnir eins og á filmu röð af myndum af
Þórbergi með hin ýmsu svipbrigði,
myndir sem upphaflega birtust í bók-
inni Bréfin hans Þórbergs til Lillu
Heggu og Biddu systur, þar sem hver
svipur hafði sitt eigið nafn eins og „gal-
gopinn“ og „ólíkindatólið“.16 Þar minn-
ist Soffía Auður á hugmyndir Deleuze
og Guattari frá 1972 um kleyfgreiningu
(e. schizoanalysis) sem ég fæ ekki alveg
séð hvernig kemur framhaldinu við
nema að því leyti að þeir halda því fram
að sjálfið sé ekki fast heldur í stöðugri
þróun, sem virkar svo sjálfsagt nú á
dögum að mér finnst eins hafa mátt