Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Síða 130

U m s a g n i r u m b æ k u r
130 TMM 2017 · 1
sleppa þeim kumpánum úr umfjöllun-
inni eða rökstyðja nánar af hverju sú
hugmynd – fremur en nýlegri kenningar
um sjálfið – varð fyrir valinu. Þaðan fer
Soffía Auður út í nómadisma Rosi Bra-
idotti út frá óljósum tengslum við tíð
ferðalög Þórbergs til útlanda, og heim-
spekilegar hugmyndir um samband lík-
ama og sálar með samanburði við Bréf
til Láru (210–215), en þó finnst mér ekki
að annað bæti í raun og veru nokkru við
hitt. Ég held að hugmyndir Þórbergs um
viðræðu líkama og sálar væri áhuga-
verðara að lesa í ljósi spíritisma og guð-
speki. Það gæti vel verið að eftir ein-
hverju sé að slægjast með þeim saman-
burði sem Soffía Auður velur, en það
nýtur sín í öllu falli ekki í svo knappri
lýsingu; greiningin þyrfti að vera mun
rækilegri og skýrari. Öllu áhugaverðari
þykja mér þeir undirkaflar sjöunda
kaflans sem fjalla um frásagnarlega
kvengervingu Þórbergs á sjálfum sér
(215–219) og aðferðalegur samanburð-
urinn á honum og Chaplin, eins og þeir
sjálfir lýsa aðferðum sínum (225–228).
Þar lifna fyrir lesandanum eftirhermur
Þórbergs úr kvikmynd Ósvalds Knud-
sen um hann.
Áttundi kaflinn fjallar svo um stíl
Þórbergs og hugmyndir hans um stíl, þá
meðal annars gagnrýni hans á Horn­
strendingabók sem birtist í „Einum
kennt – öðrum bent“. Það sem Þórbergi
fannst betur mega fara þar er margt það
sama og hann var síðar gagnrýndur
fyrir í Suðursveitarbókum sínum, svo
sem að öllu ætti að vera lýst eins ítarlega
og unnt væri til að auka sem mest þekk-
ingu lesenda (236–241). Sérstaða höf-
undar Ævisögu Árna prófasts Þórarins­
sonar er rædd á bls. 243–261 – það er að
segja hvort höfundur sé einn en annar
hafi skráð, eins og haldið er fram í bók-
inni, eða hvort þeir séu tveir – og er því
lunginn úr kaflanum. Þar segir Soffía
Auður, og endurómar á vissan hátt þau
vandasömu vinnubrögð sem viðhafa
þarf í rannsóknum á varðveislu mið-
aldabókmennta (sem Þórbergi munu
hafa verið kunnug): „Ef við föllumst á
að séra Árni sé ekki (lengur) til nema
sem texti þá blasir einnig við að höfund-
ur þess texta er Þórbergur Þórðarson.“
(245) Um sannleiks- og nákvæmnis-
kröfu Þórbergs í orði er í ævisögu séra
Árna að finna vissan prófstein, en því
miður eru fá vitni þar að lútandi nema
Þórbergur sjálfur. Þannig orkar hið bók-
lega á hið munnlega og forgengilega,
tekur það á endanum yfir og verður að
átoriteti aldanna. Soffía Auður tortrygg-
ir með réttu innskot Þórbergs þar sem
hann bregður því sérstaklega við að
hann hafi fyllt frásögnina með utanað-
komandi heimildum, enda kunna slíkar
afsakanir sem lýsa eiga undantekning-
um að vera skálkaskjól fyrir vinnubrögð
hans almennt (247–248). Sitthvað fleira
kræsilegt má finna hér, svo sem saman-
burð við ævisögu Samuels Johnson eftir
Boswell.
Að lokum, í níunda kafla, fjallar
Soffía Auður um áhrif Þórbergs, sem
sjálfur sagðist vera „eins og menn verða
eftir næstu aldamót,“ á rithöfunda hérna
megin aldamótanna. Sá kafli nær engri
sérstakri dýpt og mér virðist honum
ekki ætlað að gera það, heldur eigi hann
að vera úrval dæma sem hefði eins getað
verið öðruvísi. Því orkar hann ögn
munaðarlaus á mig svona í samhengi
bókarinnar en er fróðlegur samt og
skaðar ekki bókina; hann er meira eins
og viðauki og ágætur fyrir sinn hatt.
Sjálfsagt eru þeir til sem spyrja hvaða
endalausa upphafning þetta sé á ofvit-
anum úr Suðursveit, hvort ekki sé löngu
búið að fjalla um þetta allt í bak og fyrir,
svona eins og þegar sjöþúsundasta
bókin um æviatriði Hitlers birtist í
Eymundsson í Austurstræti. Stutta svar-