Þjóðarbúskapurinn - 01.08.1983, Page 75

73
gjalda, skilgreindur á þennan hátt, varð því heldur meiri en árið áður, eða
30,7% af heildartekjum, samanborið við 29,7% árið 1980.
Samanburður við niðurstöður fyrri ára sýnir, að þetta hlutfall hefur lækkað
talsvert á allra síðustu árum. Af þessu leiðir, að svigrúm sveitarfélaganna til
fjárfestingar hefur minnkað að undanförnu. Helsta skýring þessarar þróunar er
vafalítið, að þegar verðbólga fer vaxandi ár frá ári dragast tekjur sveitarfélag-
anna aftur úr gjöldum, enda langstærsti hluti teknanna skatttekjur, sem miðast
við breytingar fyrri ára (útsvör, aðstöðugjöld og fasteignaskattar), en gjöldin
fylgja hins vegar kostnaðarbreytingum innan sama árs að miklu leyti.
Þróunin árið 1982 og það sem af er þessu ári er glöggt dæmi um þennan
fjárhagsvanda sveitarfélaganna. Frá því í upphafi árs 1982 hafa verðlags- og
launabreytingar farið vaxandi. Þannig var árshraði verðbreytinga um 40% í
ársbyrjun 1982, en í árslok var hann kominn í 60% og á miðju þessu ári um og
yfir 90% á flesta mælikvarða. Launabreytingar hafa að vísu verið hægari, en þó
hefur gætt svipaðrar þróunar allt þetta tímabil. Þannig var tólf mánaða breyting
taxta um 40% í ársbyrjun 1982, um og yfir 50% í árslok og um 60% um mitt
þetta ár.
Þegar litið er til þess, að útsvör eru meira en helmingur tekna sveitarfélag-
anna, um 54% að jafnaði nokkur undanfarin ár, og útsvör, aðstöðugjöld og
fasteignaskattar til samans nær þrír fjórðu heildarteknanna, er ljóst, að í vaxandi
verðbólgu versnar fjárhagsstaða sveitarfélaganna töluvert, nema sérstaklega sé
að gert.
Áætlanir fyrir árið 1982 og spár fyrir 1983 sýna, að fjármagn til eignabreytinga
hefur rýrnað verulega sem hlutfall af heildartekjum. Þetta hlutfall var talið
30,7% árið 1981, en í áætlun fyrir 1982 er það komið niður í tæplega 27% og
samkvæmt spá fyrir 1983 lækkar það enn, eða niður í 22-23%. Sem fyrr segir er
meginskýringin sú, að tekjubreytingar eru mun minni en breytingar rekstrar-
gjalda.
Þannig er áætlað, að heildartekjur sveitarfélaganna 1982 hafi aukist um
rúmlega 61% miðað við 1981, en rekstrargjöld (fyrir afskriftir) mun meira, eða
um 70%. Þessi vandi hefur enn ágerst árið 1983. Á grundvelli fyrirliggjandi
upplýsinga um útsvarsálagningu og greiðslu fasteignagjalda, svo og með hliðsjón
af þróun annarra þátta, sem snerta rekstur sveitarfélaganna, er því spáð, að
tekjur þeirra aukist um 58-59% en rekstrargjöld (án afskrifta) um 68%.
Þær áætlanir og spár, sem hér hafa verið raktar, benda ótvírætt til þess, að
fjárhagsstaða sveitarfélaganna sé um þessar mundir venju fremur erfið. Vegna
tekjusamdráttar kunna framkvæmdaáform að raskast, nema til komi önnur
fjármögnun og raunar hefur þegar verið dregið úr áformuðum framkvæmdum
margra sveitarfélaga. Annað atriði, sem kynni að breyta fjárhagshorfum og þar
með framkvæmdaáformum enn frekar, felst í óvissu um innheimtu tekna það
sem eftir er ársins, en þar eru blikur á lofti eins og raunar jafnan, þegar saman
fer rýrnandi kaupmáttur launa og afturkippur í þjóðarbúskapnum.