Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 115

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
115
heiðina til að forða Þingvallavatni frá
niturmengandi bifreiðaumferð.
• Fara að kröfum UNESCO um að
fjarlægja barrtré og barrlundi úr
þjóðgarðinum og halda áfram upp-
kaupum á sumarbústöðum í einkaeign.
• Stjórnvöld verða að senda form-
lega umsókn um skráningu nátt-
úru Þingvallasvæðisins – þar með
talins vatnasviðsins – á heimsminja-
skrá UNESCO. Grundvöllur slíkrar
skráningar er meðal annars einstök
landslagsheild og lífríki, sýnileiki
plötuskilanna og virkni þeirra nú
á tímum, fjögur bleikjuafbrigði og
nýlega fundin krabbadýra af tveimur
tegundum sem hvergi hafa fundist
annars staðar í heiminum.
LITIÐ UM ÖXL
Höfundur hefur þekkt og fylgst með
þróun Þingvallasvæðisins í tæpa öld.
Ég var smali á Eldborgahrauninu í tíu
sumur og sem vísindamaður notaði ég
tækifærið til að mæla flestallt sem mæl-
anlegt er í vistkerfi Þingvallavatns og
vatnasviðs. Örlögin höguðu því þannig
að ég gat notað reynslu mína frá veiði
í Þingvallavatni í æsku til rannsókna
síðar. Sem prófessor í vatnalíffræði
við Kaupmannahafnarháskóla gafst
mér tækifæri til að gera heildstæða
vistfræðirannsókn á Þingvallavatni og
vatnasviði þess. Vatnalíffræðistofnun
Hafnarháskóla er sú næstelsta á sínu
sviði í veröldinni og ein af mest virtu
vatnalíffræðistofnunum heims með
stóran hóp starfsmanna sem fást við
hinar ólíku greinar vatnalíffræðinnar.
Án samstarfs við Alþingi, Lands-
virkjun, Orkuveitu Reykjavíkur og
fjölda annarra íslenskra og erlendra
aðila hefðu hinar umfangsmiklu rann-
sóknir á Þingvallavatni ekki verið mögu-
legar. Vatnalíffræðideild Kaupmanna-
hafnarháskóla lagði fram sérstaklega
stóran skerf til rannsóknanna og hafði
á að skipa mörgum sérfræðingum og
tæknifólki. Nú er slíkur möguleiki tæp-
lega fyrir hendi.
UNESCO-HEIÐURINN
ER ÓMETANLEGUR!
Ég vona að Alþingi standi við alþjóð-
legar skuldbindingar gagnvart UNESCO
og láti ekki Þingvallavatn verða nitur-
mengun að bráð eins og nú er að gerast.
Slíkt tekst aldrei að endurbæta.
Nýlega fór ég um Þingvallaskóg –
þann hluta sem er án barrtrjáa – aldrei
hef ég séð eins mikið blómahaf bláskóg-
anna: Árangurinn af 85 ára friðun frá
sauðfjárbeit í þjóðgarðinum.
Látum ekki taka frá okkur heiðurinn
af UNESCO-friðun Þingvallavatns. Slíkt
hefur áður gerst annars staðar, ef ekki er
farið að reglum.
Pétur M. Jónasson (f. 1920) er einn ötulasti vatnalíf-
fræðingur Íslands. Hann lauk magistersprófi frá háskól-
anum í Kaupmannahöfn 1952 og var styrkþegi Danska
vísindaráðsins 1953–1957. Árið 1956 hóf hann hóf hann
kennslu í vatnalíffræði við Hafnarháskóla, lauk dokt-
orsprófi 1972 og var skipaður prófessor í vatnalíffræði
við skólann 1977 og jafnframt forstöðumaður Vatnalíf-
fræðistofnunar Kaupmannahafnarháskóla. Pétur lét af
kennslu 1990, en hélt áfram að vinna að rannsóknum
til dagsins í dag. Pétur er félagi í ýmsum samtökum
fræðimanna, þar á meðal vísindaakademíum Dana og
Norðmanna og Vísindafélagi Íslendinga. Hann var um
tíma formaður Alþjóðafélags vatnalíffræðinga og Hins
íslenska fræðafélags í Kaupmannannahöfn. Á Íslandi
er Pétur kunnastur fyrir rannsóknir sínar og samstarfs-
manna sinna á lífríki Mývatns og Þingvallavatns og hafa
niðurstöður þeirra meðal annars verið birtar í bókinni
Þingvallavatn – Undraheimur í mótun í ritstjórn Péturs
og Páls Hersteinssonar. Bókin hlaut íslensku bók-
menntaverðlaunin árið 2002. Bætt og aukin útgáfa bók-
arinnar Thingvallavatn – a unique world evolving kom út
á ensku 2011. Pétur M. Jónasson var sæmdur heiðurs-
doktorsnafnbót við Háskóla Íslands árið 2001. Hann
hlaut verðlaun Jóns Sigurðssonar forseta árið 2012 fyrir
að hafa með framúrskarandi fræðistörfum á sviði vatna-
líffræði í Danmörku og á Íslandi lagt fram mikilvægan
skerf til að styrkja vísindasamstarf þjóðanna.
UM HÖFUNDINNÞAKKIR
Ég þakka Alþingi og öllum vísindamönnunum sem komu að rannsóknun-
um fyrir frábært og áhugavert samstarf í 45 ár. Ennfremur þakka ég Land-
vernd og Tryggva Felixsyni framkvæmdastjóra fyrir að hafa átt frumkvæði
að því að hjálpa mér að fara með lagningu hinnar niturmengandi hrað-
brautar Vegagerðarinnar fyrir héraðsdóm. Augljóst var að vegurinn mundi
vera niturmengandi og þar með eyðileggjandi fyrir lífríki Þingvallavatns.
Vegagerðin hafði ekki sinnt niturmælingum sem umhverfisráðherra
kvað á um að skyldu gerðar. Dómurinn var neikvæður – verndaði hvorki
vatnasvið né vatn.
Höfundur þessarar greinar áfrýjaði dómi héraðsdóms til hæstarétt-
ar til þess að fá álit æðsta dómstóls Íslands á íslenskri náttúruvernd fram í
dagsljósið og sannreyna þannig virðingu hans fyrir náttúru landsins og
náttúruvernd á einum allra helgasta og dýrmætasta stað þjóðarinnar og
raunar mannkyns, þjóðargerseminni Þingvelli og umhverfi. Þessi staða
svæðisins í menningarsögulegu og náttúrufræðilegu tilliti er byggð á og
staðfest með yfirgripsmiklum alþjóðlegum vísindarannsóknum. Dómur-
inn var neikvæður. Ég þakka Ragnheiði H. Þórarinsdóttur frá Eiðum, sér-
fræðingi í mennta- og menningarmálaráðuneytinu, sem bauð mér til Ís-
lands til að ræða við friðunarsérfræðinga UNESCO, dr. Phillips og dr.
Grayt. Það hafði afgerandi áhrif á árangur á friðun Þingvallavatns, vatna-
sviðsins og lífríkis vatnsins, þar eð stofnar bleikjugerðanna voru friðaðir og
þar með allt Þingvallavatn.
Ég þakka Helga Bjarnasyni í Landsvirkjun og Einari Gunnlaugssyni hjá Orku-
veitu Reykjavíkur frábært samstarf frá upphafi rannsóknanna. Ég þakka Jó-
hannesi Nordal fyrrverandi seðlabankastjóra og Ágústu Johnson skrifstofu-
stjóra hjá Seðlabanka Íslands fyrir frábæran stuðning. Án tengsla þeirra við
Landsvirkjun hefði farið lítið fyrir rannsóknum okkar.
Pétur M. Jónasson
Lendemosevej 4, A111
Gl Holte
2850 Nærum
Danmörku
PÓSTFANG HÖFUNDAR
/ AUTHOR'S ADDRESS