Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Page 75

þess að álag á svæði, sem ekki njóta áburðarins verður meira en æskilegt er með
tilheyrandi afleiðingum.
Jarðvinnsla: Þegar rætt er um áhrif jarðvinnslu er mikilvægt að greina á milli nýræktunar
og endurtekinnar jarðvinnslu. Þegar land er brotið skiptir miklu varðandi á hrif á
vatnsbúskap hvemig gróðurlendi er tekið til ræktunar. Ef ógrónir sandar em ræktaðir upp,
má búast viðaukningu í %C og þar með vatnsheldni. Við nýræktun votlendis getur
breyting verið í gagnstæða átt. Ahrif langvarandi ræktunar og þá sérstaklega plægingar á
útskolun, rof og ýmsa jarðvegsþætti hafa verið rannsökuð mikið erlendis. Minna hefur
hinsvegar farið fyrir slíkum rannsóknum hér á landi (sjá þó Hólmgeir Bjömsson 2005).
Almennt má segja að afleiðingar endurtekinnar jarðvinnslu séu aukið rof, lækkun á %C í
jarðvegi, einnig getur snjósöfnun minnkað en ísig aukist á sumrin og minnkað á vetmm.
Á þessu em einnig margar undantekningar. Ef svæði með mjög lágt kolefnisinnihald t.d.
sandar em tekin til ræktunar þá eykst %C við ræktunina og eins getur ræktuni dregið úr
rofi. Þjöppun vegna umferðar um ræktarlönd getur vegið upp á móti áhrifúm jarðvinnslu
á ísig að sumri. íslenskur jarðvegur er frábmgðinn jarðvegi í nágrannalöndum okkar.
Sérkenni hans lúta meðal annars að vatnseiginleikum. Ekki er því sjálfgefið að yfirfæra
megi rannsóknir erlendis frá yfir á íslenskan jarðveg og jarðvinnslu hér.
Ályktanir og niðurstöður
Hér hefur verið dregið saman efni úr ýmsum áttum og það notað, ásamt reynslu og
þekkingu höfunda á þessu sviði, til að setja fram eins konar stöðumat á viðfangsefninu.
Áhrif vistkerfa, gróðurfars þeirra og jarðvegs á rennsli, efnasamsetningu, efnaflutning og
hitastig vatns á vatnasviði em flókið samspil margara þátta. Þessi tengsl eiga það
sammerkt að tiltölulega fáar ef nokkrar athuganir hafa verið gerðar á þeim hér á landi.
Einnig er ljóst að mikil þörf er á að efla rannsóknir á ýmsum gmnnþáttum í vatnsbúskap
íslenskra vistkerfa. Skráning landnýtingar hér er einnig mjög takmörkuð og brýnt að bætt
verði þar úr.
Ýmsar breytingar hafa orðið á landnotkun hér og líkur á að þær aukist á næstu ámm.
Einnig er aukin áhersla á að nýta breytingar á landnotkun til mótvægis við aðra starfsemi
í samfélaginu, svo sem vega og mannvirkjagerð eða til að vega upp eða draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda. Breytingar á landnotkun og endurheimt landgæða kunna líka að
vera nýtt sem farvegur landbúnaðarstyrkja í stað framleiðslubundins stuðnings. Það að
veita fé til breytinga á landnotkun er mjög öflugt stýritæki og vandmeðfarið. Styrkir til
framræslu leiddu til þess m.a. að stærstur hluti votlendis á láglendi var ræstur fram á
seinni hluta síðustu aldar. í dag sitjum við uppi með mikið af framræstu landi sem að
stórum hluta er ónotað (Hlynur Oskarsson 1998, Þóra Ellen Þórhallsdóttir et al 1998). Það
er því margt sem kallar á að áhrif landnýtingar verði skoðuð á stómm sem smáum kvarða.
Rannsóknir á áhrifum landnýtingar kalla á samstarf margra ólíkra aðila. I því sambandi er
gagnlegt að rifja upp það sem felst í hugtakinu sjálfbær þróun. Sjálfbær þróun felur í sér
að endumýjanlegar auðlindir verði nýttar með hætti að ekki verði gengið á möguleika
komandi kynslóða til að nýta þær sömu auðlindir. Land er ein slík auðlind. Sjálfbær
nýting felur einnig í sér að taka verði tillit til umhverfislegra og félagslegra og
efnahagslegra áhrifa þeirra nýtingar. Eitt markmið slíkra rannsókna er að skapa sem
bestar forsendur fyrir stefnumótun og ákvarðanir varðandi landnýtingu. Þó að félags og
hagfræðingar þurfi ekki að koma beint að rannsóknum á áhrifum nýtingar á vatn á
73