Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Side 135

Fræðaþing landbúnaðarins 2006
Þróun skyldleikaræktar í íslenska kúastofninum
Þorvaldur Kristjánsson1, Jón Viðar Jónmundsson2, Baldur Helgi Benjamínsson2
1Landbúnaðarháskóli íslands, 2Bændasamtök íslands
Útdráttur
Erfðaijölbreytileiki íslenska kúastofnsins hefur minnkað nokkuð á síðustu árum og er aukning
í skyldleikarækt heldur hraðari en áður var. Stendur stofninn engu að síður mun betur að vígi
en margir aðrir kúastofnar erlendir hvað þessi mál varðar og er virk stofnstærð eins og hún er
í dag ásættanleg með tilliti til smæðar íslenska kúastofnsins. Þó er mikilvægt á þessum
tímapunkti að huga að því að beita aðferðum í ræktunarstarfinu sem draga úr of mikilli
skyldleikaaukningu. Miða þessar aðferðir að því að vega saman framlag hvers grips til
erfðaframfara og aukningar í skyldleika stofnsins og er þá mest um vert að draga úr skyldleika
þeirra gripa sem veljast sem foreldrar næstu sæðinganauta. Skoðað var hvaða gripir það eru
sem eiga mesta erfðahlutdeild í íslenska kúastofninum í dag. Komu þá greinilega í ljós hin
miklu áhrif Huppu 12 frá Kluftum. Hún er hin mikla ættmóðir íslenska kúastofnsins en það er
Sokki 59018 sem á mesta erfðahlutdeild í 2000 árganginum og er hann afkomandi hennar.
Inngangur
íslenski kúastofninn er lokaður erfðahópur. í slíkum hópum er nauðsynlegt að varðveita
erfðafjölbreytilcikann og reyna að vega saman framlag hvers grips til erfðaframfara og
aukningar í skyldleika. Það er ekki síst mikilvægt þar sem BLUP-kerfið er notað við að meta
kynbótagildi gripanna. Þegar kynbótagildi metin með BLUP-aðferðinni eru lögð til
grundvallar við val á ræktunargripum getur það hraðað mjög erfðaframför á skömmum tíma.
En það getur einnig leitt til vals á skyldum einstaklingum, aukningar í skyldleikarækt og þar
með þrengt erfðamengið. Verður þetta vegna þess að ákveðnar línur innan stofna verða
ráðandi og gripir af þeim eru frekar valdir til ræktunar en aðrir. Þetta á ekki síst við þegar
valið er fyrir eiginleikum með lágt arfgengi en þá eykst fylgnin á milli kynbótagilda skyldra
einstaklinga vegna aukinnar áherslu á upplýsingar frá forfeðrum (Verrier og fl., 1993).
Þegar úrval er stundað verður óhjákvæmilega alltaf einhver minnkun í erfðafjölbreytileika
(Bulmer, 1971). Á þetta jafnt við lokaða sem opna erfðahópa. Markmiðið með allri ræktun á
að vera að ná sem mestum erfðaframförum en jafnframt að reyna að lágmarka
skyldleikaræktaraukningu.
Skyldleikarækt veldur minnkun í erfðafjölbreytileika, en hann er það eldsneyti sem knýr alla
ræktun áfram og takmarkar því möguleikann á hámarks framförum til langs tíma. Einnig
veldur hún hnignun í frammistöðu gripanna, svokallaðri skyldleikaræktarhnignun. Þess vegna
er mjög mikilvægt í skipulögðu ræktunarstarfi að fylgjast vel með þróun í skyldleikarækt og
reyna eftir fremsta megni að koma í veg fyrir of mikla aukningu hennar.
Markmið með verkefninu voru að kanna stöðu erfðafjölbreytileika í íslenska kúastofninum.
Var það gert með því að meta þróun í skyldleikarækt og svokallaða virka stofnstærð en hún er
gott mat á erfðafjölbreytileikanum. Kannaður var þéttleiki ættemisgagnanna en til þess að
hægt sé að fanga hugsanlega skyldleikarækt er nauðsynlegt að hafa góðar upplýsingar um
ættemi gripanna. Það hefur auk þess sýnt sig að eftir því sem þéttleiki gagnanna eykst þá
verður oft vart við meiri skyldleikarækt (Sigurðsson og Jónmundsson, 1995). Af þeirri ástæðu
er þetta sérstaklega kannað.
133