Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Page 211

1989). Talsvert fræ hefur fengist úr frægarðinum og hefur kvæmi þaðan verið
gróðursett í kvæmatilraunir. Nokkrir áhugamenn tóku sig til fyrir nokkrum árum og
völdu falleg móðurtré af birki á höfuðborgarsvæðinu og framleiddu með víxlunum af
því úrvali birkistofn sem nefndur er Embla. Þetta var einkum gert með þarfir garð- og
sumarhúsaeigenda í huga, enda ekki ætlunin að nota birki til viðarframleiðslu.
Samanburðartilraunir hafa verið gerðar á kvæmum frá flestum náttúrulegum
birkiskóglendum á landinu og á Vöglum og Hallormsstað er framleitt fræ af
Bæjarstaðabirki, Vaglabirki og Mývatnsbirki í gróðurhúsum. Fyrstnefnda kvæmið er
þó það sem langmest er notað enda vex það vel um allt land. Rússalerki er sú tegund
sem mest hefur verið notuð í skógrækt. Vandi hefur verið að fá fræ af heppilegum
kvæmum erlendis frá og fræframleiðsla hér á landi er stopul. A tíunda áratugnum
hófst val á heppilegum móðurtrjám og síðan fræframleiðsla í gróðurhúsi á Vöglum
undir umsjón Þrastar Eysteinssonar. I framhaldi af því var valið að víxla
lerkitegundum til framleiðslu á tegundablendingum sem komið hafa afar vel út í
tilraunum á Héraði og á Suðurlandi.
Kynbætur á alaskaösp
Fyrsta skipulega tilraun með stýrða víxlun á asparklónum var gerð árið 1995.
Afkvæmunum var plantað í tilraunir í Þrándarholti og í Mýrdal. Arið 1999 fannst hér í
fyrsta sinn ryðsjúkdómur á alaskaösp. Utlit var fyrir að þessi sjúkdómur gæti
torveldað mjög ræktun aspar hér á landi. Klónatilraunir voru smitaðar til þess að fínna
út hvort einhverjir klónar hefðu mótstöðu gegn ryðinu (Guðmundur Halldórsson o.fl,
2001). Arið 2002 voru valdir þrír klónar með sæmilegt ryðþol og þeim víxlað við
ýmsa klóna með góða ræktunareiginleika. Afkvæmunum var plantað í tilraunir víða
um land. Fleiri víxlanir voru svo gerðar árið 2004 með öðrum klónum að hluta. Lögð
var áhersla á norðlægari klóna í þetta skipti. Afkvæmum úr þessari síðari víxlun hefur
nú einnig verið plantað í tilraunir um norðan- og austanvert landið.
Verkefnið Betri tré
Þótt ekki sé komin löng reynsla á kynbætur alaskaaspar, þykir byrjunin lofa góðu.
Þegar einnig er litið til þess að það sem gert hefur verið með aðrar tegundir virðist
hafa skilað umtalsverðum erfðaframförum var ákveðið að setja á fót nýtt verkefni til
þess að halda utan um trjákynbætumar. Um er að ræða samstarfsverkefni Skógræktar
ríkisins og Landshlutabundinna skógræktarverkefna. Verkefni þetta nefnist fullu nafni
Búum til betri tré en í styttri útgáfu Betri tré. Markmið þess er að tryggja íslenskri
trjárækt betri efnivið til frambúðar. Sá efniviður á að vera; a) sjúkdómsþolinn, b)
vaxa vel og áfallalaust, c) hafa gott byggingarform.
í fyrsta áfanga verður lögð höfuðáhersla á kynbætur/úrval í ösp og sitkagreni. Báðar
þessar tegundir gegna miklu og vaxandi hlutverki í íslenskri skógrækt, en á báðum em
vankantar sem þörf er á að sníða af. Langflestir asparklónar eru afar næmir fyrir ryði
og mörgum hættir við kali, ýmist vor eða haust. Sitkagreni skemmist reglulega í
lúsafaröldmm en verður auk þess fyrir toppkali vor og haust. Kal veldur því að krónur
trjáa aflagast og nýting viðarins verður minni en ella, en einnig eru fleiri þættir sem
ákvarða galla í vaxtarformi trjáa. Slíkir gallar draga vemlega úr notagildi þessara
trjátegunda í skógrækt og garðrækt. Þessir eiginleikar stjómast af erfðum og því er
unnt að ná verulegum árangri með kynbótum. Danir stofnsettu um miðja síðustu öld
frægarð „Vosnæs“ með sitkagreni sem er lítið næmt fyrir sitkalús. Hér hafa fundist
209