Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Page 266

Fræðaþing landbúnaðarins 2006
Áhrif gróðurs á yfirborðsstöðugleika
Berglind Orradóttir og Olafur Amalds
Landbúnaðarháskóla Islands
Inngangur
Fátt mótar yfirborð landsins meira en svokallaðir frost-þíðu ferlar, sem m.a. mynda
þúfur, paldra, melatígla á yfirborðinu. Þessir ferlar hafa einnig mikil áhrif á hvemig
tekst til með uppgræðslu því myndun ísnála er meðal þess sem mest áhrif hefur á
afdrif ungra plantna (Ása L. Aradóttir, 1991; Edda Sigurdís Oddsdóttir o.fl., 1998).
Loftslag, jarðvegseiginleikar og yfirborðsþekja hafa áhrif á tíðni og styrkleika
(intensity) frost-þíðu ferla í jarðvegi og þar með stöðugleika yfirborðs. Þar em
hitasveiflur í kringum 0°C ekki síst afdrifaríkar. Gróður hefur áhrif á frost-þíðu ferla
með því að draga í sig sólarorku, minnka uppgufun og draga úr vindi og loftflæði við
yfirborð. Þessir þættir minnka varmaflutning milli jarðvegs og andrúmslofts
samanborðið við ógróið land. Jafnframt er meiri snjósöfnun á grónu landi þar sem
gróður eykur hrjúfleika yfirborðs og dregur úr vindi við yfirborð, en snjórinn
einangrar yfirborðið.
Gróðurrýmun og gróðureyðing auka hitabreytingar í jarðvegi, sem veldur auknum
frosthreyfingum í yfirborðinu. Frosthreyfingar auka álag á plöntur og minnka viðnám
yfirborðs gegn vind- og vatnsrofi. Rýmun og tap gróðurþekju getur því verið fyrsta
stig hnignunar vistkerfis þar sem aðstæður plantna til landnáms, vaxtar og viðhalds
verða verri en áður.
Markmið þessarar rannsóknar var að skoða áhrif gróðurs á frostlyftingu. Gert var ráð
fyrir því að frostlyfting ætti sér stað í öllum gróðurgerðum en að tíðni og styrkur frost-
þíðu-ferla og frostlyftingar myndi minnka með aukinni gróðurþekju og jarðvegsdýpi.
Frekari umræða um aðferðir og niðurstöður er að finna ritgerð Berglindar Orradóttur
(2002).
Aðferðir
Rannsóknin fór fram árin 1999 til 2000. Ffún var gerð í fjórum mismunandi
gróðurlendum í landi Gunnarsholts á Rangárvöllum: i) í birkiskógi, ii) í grenireit, iii)
í graslendi og iv) í sjálfgræddu landi. Heildarþekja gróðurs og sinu var samfelld í
öllum gróðurlendunum, nema sjálfgrædda landinu þar sem hún var um 60%.
Frostlyfting var metin með 3 mm þykkum trépinnum af fimm lengdum (5, 10, 15, 20
og 28 cm), sem stungið var niður í jarðveginn. Heildarfjöldi pinna var 300 í hverju
gróðurlendi (10 reitir og 30 pinnar í hverjum reit; sex pinnar af hverri pinnalengd).
Jarðvegshiti var mældur með síritandi hitanemum. Þeim var komið fyrir á 5, 15 og 30
cm dýpi í öllum gróðurlendum að graslendinu undanskildu. Jarðvegshitagögnin voru
síðan notuð til að meta eðli frost-þíðu ferlanna.
264