Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Page 304

Fræðaþing landbúnaðarins 2006
Hvernig verða gróðurmynstur til? Áhrif örlandslags á dreifingu og
nýliðun plantna á Skeiðarársandi.
Bryndís Marteinsdóttir; bryndismfaihi.is^, Þóra Ellen Þórhallsdóttir11
Kristín Svavarsdóttir2'
^Líffrœðistofnun Háskólans, Askja, Sturlugata 7, 101 Reykjavík,
21Landgrœðsla ríkisins, Skúlagötu 21, 101 Reykjavík
Ágrip
Vegna stærðar sinnar og einsleitni býður Skeiðarársandur uppá kjörið tækifæri til
framvindurannsókna. Markmið þessarar rannsóknar var að greina hvemig þættir
tengdir dreifingu fræja og misleitni í umhverfi á litlum kvarða takmarka landnám
planma og stýra gróðurbreytingum snemma í frumframvindu. Niðurstöður okkar
benda til þess að þó fræregn takmarki að einhverju leyti framvindu gróðurs á
Skeiðarársandi skipta óhentugar umhverfísaðstæður og skortur á hentugum
örbúsvæðum til uppkomu og afkomu kimplantna líklega meira máli.
Inngangur
Skeiðarársandur er stærsti jökulsandur íslands, um 1.000 km2 að stærð (Sigurðar
Þórarinsson 1974) og einn stærsti jökulsandur jarðar nú á dögum. Sandurinn er
aurkeila mómð af straumvötnum og jökulhlaupum, hallalítill og einsleimr yfir að líta.
Gróður er talinn hafa eyðst á sandinum í Öræfajökulsgosinu 1362 og á Litlu ísöld (ca
1500-1900) og margt bendir til að allt fram undir miðja 20. öld hafí hann verið mjög
lítið gróinn og stór svæði nánast ördeyða (m.a. Sigurður Bjömsson 2003). I dag ber
yfir 70% sandsins mjög strjálan gróður (Kofler 2004, Kristín Svavarsdóttir & Þóra
Ellen Þórhallsdóttir 2006) en hann tekur nú ömm breytingum og virðist
gróðurframvinda vera hröð á sumum svæðum.
Það era helst svæði í Alaska sem era sambærileg við Skeiðarársand. Klassískar
framvindurannsóknir hafa verið stundaðar í Glacier Bay, Alaska í nær heila öld þar
sem fylgst hefúr verið með hvemig gróður nemur land er jökull hopar (t.d. Crocker &
Major 1955, Chapin o.fl. 1994). Áraurar við Tanana ánna í Alaska era þó sennilega
líkari Skeiðarársandi vegna þátts flóða í framvindunni (t.d. Walker o.fl. 1986). A
Skeiðarársandi virðist þó ekki vera eins vel skilgreindur fallandi í gróðurframvindu út
írá árfarvegum eins og við Tanana ánna (t.d. Yarie o.fl. 1998). Vegna stærðar
Skeiðarársands og hve tiltölulega einsleitur hann er býður hann upp á mjög góð
tækifæri til að prófa tilgátur um það hvað takmarkar landnám og stýrir framvindu.
Mögulegt er að meta hvort sé meira takmarkandi, ffæregn eða umhverfið. Af sömu
ástæðum skapar Skeiðarársandur einnig einstakt tækifæri til að skilja hvemig
gróðurmynstur verða til á mismunandi stærðarkvarða, frá einstaka plöntum upp í
þúsund km2. Markmið þessarar rannsóknar er að ákvarða hvemig þættir tengdir
dreifmgu fræja og misleitni í umhverfi á litlum kvarða takmarka landnám plantna og
stýra gróðurbreytingum snemma í framframvindu.
Hér verður fjallað rannsóknir sem framkvæmdar vora árið 2005 og snúa að fræforða í
jarðvegi og uppkomu kímplanta. Rannsóknunum verður haldið áfram árið 2006.
302