Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Page 374
Fræðaþing landbúnaðarins 2006
Bygg í sáðskiptum
Jónatan Hermannsson
Landbúnaðarháskóla Islands, Keldnaholti
Inngangur
Eins og fleiri komtegundir þolir bygg illa endurtekna ræktun ár eftir ár í sama landi.
Erlendis er við því búist að bygguppskera fari minnkandi fyrstu 5-6 árin, sem bygg er
ræktað í sama akri, og fari þá allt niður í 70-75% af því, sem hún var á fyrsta ári. Eftir
það er eins og vistkerfið jafni sig og uppskera vex aftur upp í allt að 90% af því, sem var í
upphafi (Kvist og Olsson 1989, Hammar 1986).
Ástæður fyrir rýmun bygguppskeru með aldri akurs geta verið eftirfarandi:
a. Næringarástand. Byggleifar í akri - rætur og hugsanlega hálmur - em svo trénaðar að
þær binda nitur fremur en gefa það af sér. Við skurð flestra annarra nytjajurta verða hins
vegar eftir plöntuhlutar, sem rotna auðveldlega og bæta við nýtanlega næringu í jarðvegi.
Land þarf því meiri áburð árið eftir bygg en eftir aðrar nytjajurtir (JH og HB 2002, FP,
HB og JH 2003).
b. Illgresi. Ýmsar tegundir af svonefndu illgresi ná að fjölga sér í byggakri og þroska þar
fræ. Flestar era þær einærar. I komökrum getur því safnast upp mikill fræforði og
illgresi verður að öllu jöfnu erfiðara viðfangs eftir því sem aldur færist yfir byggakur. I
tilraun á Korpu sumarið 2003 reyndust spíra um 1.000 illgresisplöntur að meðaltali á
hvem fermetra akurs (MGÁ og JH 2004).
c. Siúkdómar. Sjúkdómar í komi era fábreyttari hér á landi en erlendis. Samt sem áður
valda þeir veralegu tjóni og er það fyrst og fremst sjúkdómur, sem nefndur hefur verið
augnflekkur. Honum veldur sveppurinn Rhyncosporium secalis. Smitið berst til landsins
með sáðkomi, en sveppurinn lifir veturinn í hálmleifum í akri og smit byggist upp í akri
með áranum (JH og HS 2003).
Tilraunir
a. Næringarástand
Árið 2000 og 2001 var gerð tilraun á Korpu með forvöxt fyrir kom. Bygg hafði ekki
verið í spildunni fyrr. Fyrra árið var ræktað í stórreitum rýgresi, lín, einær lúpína, repja
og bygg. Síðara árið var bygg í öllum reitum. Yrkið var Skegla, lítt uppnæm fyrir
sveppasýkingu og ætti því uppskerumunur að miklu leyti að vera vegna mismikils
aðgangs að lausu nitri í jarðvegi.
1. tafla. Bygguppskera sumarið 2001, meðaltal áburðarliða.
Forvöxtur Uppskera, hlutfallstölur N í uppskeru
2000 kom hálmur alls alls, kg/ha
Annað en bygg 100 100 100 128
Bygg 83 76 79 100
372