Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Qupperneq 377

Fræðaþing iandbúnaðarins 2006
Sjálfgræðsla Skeiðarársands. Hvað getur hún kennt okkur?
Kristín Svavarsdóttir1 og Þóra Ellen Þórhallsdóttir2
Landgræðsla ríkisins, Skúlagötu 21, 101 Reykjavík
2Líffræðistofnun Háskóla íslands, Öskju, Sturlugötu 7, 101 Reykjavík.
Útdráttur
Skeiðarársandur hefur myndast í jökulhlaupum, þau stærstu tengd gosi undir jökli.
Sumarið 2003 var gróður á sandinum milli Gígjukvíslar og Skeiðarár kortlagður með
hjálp gervitunglamynda og greiningum á jörðu niðri. Nákvæmari gróðurgreining var
gerð 2004 og 2005 í föstum rannsóknareitum sem lagðir voru reglulega út með 2 km
millibili á nyrðri hluta þessa svæðis. Þessar tvær nálganir gefa okkur upplýsingar um
gróður á Skeiðarársandi á mismunandi stærðarkvörðum. Svipaðar niðurstöður fengust í
báðum tilfellum, rúmlega 70% yfirborðs greindust með innan við 10% gróðurþekju en
15-20% með yfir 50% gróðurþekju. í flestum tilvikum er mosi ríkjandi þar sem þekja er
mest.
Inngangur
Skeiðarársandur er stærsti jökulsandur landsins og sennilega stærsti núverandi
jökulsandur jarðar. Hann hefur myndast í jökulhlaupum og tengjast stærstu hlaupin
eldgosi undir jökli (Bjömsson 2002). Skeiðarárhlaupa er oft getið í annálum og til em
samtímalýsingar sjónarvotta á hlaupum og ummerkjum þeirra frá síðari öldum og var sú
þekking öll dregin saman af Sigurði Þórarinssyni (1974). Á hinn bóginn hefur lítt verið
reynt að lýsa gróðursögu sandsins (sjá þó Sigurð Bjömsson 2003). Ljóst er að lítill
gróður hefur verið á Skeiðarársandi síðustu aldir. Þó vom grónir blettir á sandinum í
byrjun 20. aldar því heyjað var í svokölluðum Gamla farvegi upp úr 1900 og vel gróinn
blettur, Sigurðarfit, var rétt vestan við miðjan sand í byrjun síðustu aldar og fram yfir
hana miðja (Sigurður Bjömsson 2003). Síðasta stóra hlaupið var í nóvember 1996. Þá
flæddi vatn yfir stóran hluta sandsins (Ámi Snorrason o.fl. 1997) en hafði þó aðeins
staðbundin áhrif á gróður (Kofler 2004 og óbirt gögn).
Rannsóknir á gróðri á Skeiðarársandi hófust árið 1998 með grófri kortlagningu
gróðurflokka á sandinum (óbirt gögn) en nákvæmari kortlagning fór síðan fram sumarið
2003 (Kofler 2004) og í framhaldi þess rannsóknir þar sem leitast var við að varpa ljósi
á þætti sem ákvarða framvindu á mismunandi stærðarkvörðum. Stærð Skeiðarársands,
einsleitni hans og staða gróðurffamvindu bjóða gott tækifæri til að rannsaka ferli
framframvindu við náttúrulegar aðstæður en skilningur á þessum ferlum er m.a.
mikilvæg undirstaða landgræðslu sem gengur ekki síst út á að örva og stýra framvindu
(Whisenant 1999). í þessari grein kynnum við rannsóknir á gróðri á Skeiðarársandi á
tveimur stærðarkvörðum, en rannsóknir á fínni stærðarkvörðum verða einnig kynntar á
Fræðaþingi landbúnaðarins 2006 (Bryndís Marteinsdóttir o.fl. 2006; Martin o.fl. 2006).
Markmið okkar hér er að meta umfang gróðurs á Skeiðarársandi en þar hefur ekkert
verið gert til að flýta framvindu.
375