Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2013, Side 95

Rætur Stefáns Einarssonar í Breiðdal
1935 til dauðadags og í Þjóðræknisfélagi
íslendinga vestanhafs. Stefán var heiðraður
með ýmsum hætti, m.a. gerður að heiðurs-
félaga í Hinu íslenska bókmenntafélagi,
sæmdur riddarakrossi hinnar íslensku fálka-
orðu árið 1939 og heiðursdoktorsnafnbót við
Háskóla Islands árið 1961. Einnig fékkhann
Guggenheim fellowship til rannsókna, en
fáum hlotnast sú viðurkenning.
Stefán var alltaf reiðubúinn að hjálpa
öðrum. Hann aðstoðaði foreldra sína og aðra
Breiðdælinga ef þá vanhagaði um eitthvað frá
Reykjavík, meðan hann var í námi þar. Seinna
miðlaði hann skógarverðinum á Hallormsstað
fræðiritum og samböndum til fræöflunar í
Bandaríkjunum og upp úr því voru fyrstu
sitkagrenitrén gróðursett á Hallormsstað. Þess
utan hjálpuðu Stefán og Margarethe vinum
og tengdafólki í stríðshrjáðri Evrópu með
sendingum á matvöm og ýmsum nauðsynjum.
Það er því ekki skrítið að Stefán hafí verið
skipaður ræðismaður íslands í Baltimore 5.
maí 1942, einn sá fyrsti til að taka að sér
slíkt hlutverk fyrir Islands hönd og gegndi
hann því starfi um árabil. Skipunarbréf hans,
undirrituð m.a. af F. D. Roosevelt og H. S.
Tmman, Sveini Bjömssyni og Ólafí Thors,
eru varðveitt í Breiðdalssetri.
Heima var hugurinn
Þótt verkin og störfin hafí verið að mestum
hluta í Vesturheimi, þá var hugurinn oft á
tíðum í Breiðdalnum.
...enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur
og „endurminningin merlar æ í mánaskini það
sem var“. Því dvelur hugurinn gjama á fomum
slóðum og fæst við það löngum að byggja þar
hillingalönd og loftkastala minninganna. Og
í þeim hillingalöndum þykur okkur gömlum
Breiðdælum enn gott að dvelja.
Þannig em lokaorð Stefáns í formála Breið-
dœlu (1948) um það hve undarlegt sé að
stærstur hluti bókarinnar, sem er ein af fyrstu
byggðasögum landsins, sé ritaður af mönnum
sem fluttir eru úr dalnum.
Stefán hélt rniklum tengslum við Breiðdal
og Austurland og séstþað m.a. afbréfaskriftum
hans við vini, ættingja og fleiri. Gjaman var
það í tengslum við hinn mikla áhuga hans á
söfnun á örnefnum, sögnum, sögum, vísum,
og öðmm fróðleik. En Stefán skildi efitir sig
gríðarmikið handrita- og bréfasafn sem hann
arfleiddi Háskólabókasafnið að. Það safn er
nú varðveitt í handritadeild Landsbókasafns
- Háskólabókasafns í Þjóðarbókhlöðu. Safnið
ermeð þeim stærri sem Handritadeildin varð-
veitir og er fjöldi bréfritara til Stefáns með
hreinum ólíkindum, enda er safnið hreinn fjár-
sjóður um líf og störf sitt hvorum megin við
hafið og hreinasti fjársjóður fyrir fræðimenn.
Hér er rétt að hafa í huga að efniviður
Stefáns í verkum sínum var gjaman á Islandi,
en hann hinum megin við hafíð. I dag væri
þetta hverfandi vandamál, en á tímum Stefáns
var þetta sannarlega með öðmm hætti. Stefán
kom að vísu nokkmm sinnum til íslands til
þess að safna efni, en mestum hluta aflaði
hann með því að skrifast á við fjölda fólks.
Einn af þeim sem Stefán skrifaðist á við alla
ævi var Sigurjón Jónsson í Snæhvammi,
móðurafí greinarhöfundar. Hann varðveitir
nú bréf Stefáns til Sigurjóns, en bréf Sigurjóns
em aftur á móti varðveitt í Landsbókasafninu
í handritadeild. Þeir Sigurjón og Stefán vom
æskuvinir, en einungis eitt ár var á milli þeirra
og dvöldu þeir m.a. á sama tíma að hluta við
nám í Reykjavík.
Stefán var ótrúlega atorkusamur fræði-
maður og í síðari köflurn þessarar greinar
verður störfum Stefáns sem rithöfundar og
söfnun hans á örnefnum og þjóðfræðilegum
fróðleik gerð góð skil. Þessi atriði í lífi Stefáns
verða þó kynnt stuttlega hér.
93