Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2013, Qupperneq 109

Málfræðistörf Stefáns Einarssonar og örnefnasöfnun hans á Austurlandi
legu, sögulegu og jafnvel fomleifafræðilegu. Flest ömefnin séu gegnsæ, en það séu ráðgátur,
jafnvel þar sem þau virðist vera auðskilin. Hann telur að að sumu leyti séu þau mállýskubundin.
Það sem sér hafl komið mest á óvart hafí verið að smærri lækir og ár, einkum á flatlendi, hafi
mörg mismunandi nöfn á leið þeirra ifá uppkomu til ósa.
John G. Allee, jr. segir í inngangi afmælisrits til Stefáns, Nordica et anglica 1968, um hann:
„Without rancor or chauvinism, Stefán Einarsson has devoted his life to placing Iceland and
things Icelandic in perspective. No detail of older ways, no place name - common or obscure
- no custom has been too small to receive notice nor too important to go unchallenged.“ (8)
(Stefán Einarsson hefur án allrar þjóðrembu helgað líf sitt því að setja Island og það sem
íslenskt er í heildarsamhengi. Ekkert smáatriði í eldri háttum, ekkert ömefni - algengt eða
torskilið - engin siðvenja hefur verið of smávægileg til að fá ekki athygli eða of mikilvæg
til að fá að vera óvéfengd.).
Stefán skrifaði grein um orðið ent (flt entas) í fomensku sem merkir ,risi‘ og bar saman
við íslenska ömefnið Entu (Entugjá) í Mýrdalsjökli. Enta væri þá tröllkonunafn eins og Katla
(Modern Langnage Notes 1952, 554-55). Hann skrifaði síðan um ömefni tengd Beowulf eða
Bjólfskviðu eystra: „Bjólfur and Grendill in Iceland“ í sama tímariti 1956 og „Beowulfían
Place Names in East Iceland" enn í sama tímariti 1961. Bjólfur er nafn úr Landnámabók en
ekki eru eldri heimildir til um Grendil en kort Herforingjaráðsins danska frá 1944, þar sem
Steinþór Sigurðsson jarðfræðingur hafði mælt svæðið. Stefán getur sér þess til að hann hafí séð
nafnið skrifað þannig í einhverri heimild af Austfírðingi og hafí flámælið gert nafnið Grindill
að Grendill. (Bæjamafnið Grindill er í Fljótum í Skagafírði). Ekkert bendir til að Steinþór
hafí gefíð nafnið eftir að hafa lesið Bjólfskviðu þar sem ófreskjan Grendel kemur fyrir. Síðar
kom í ljós að Vemharður Þorsteinsson kennari á Akureyri hafði safnað örnefnunum á dönsku
kortin og vitað var að hann hafði að vísu vitneskju um Grendel í Bjólfskviðu en ekkert varð
uppvíst um hlut hans í málinu. Hann hafði haft sína heimildarmenn í Lóninu.
Þá skrifaði Stefán um Goðaborgir á Austurlandi í Lesbók Morgunblaðsins 1967. Tengdar
þessu efni vom greinar hans um áttatáknanir, bæði í nútímaíslensku og fommáli, sem birtust
á ensku árin 1942 og 1944 í ritum vestanhafs, en á íslensku í Skírni 1952 og 1953.
í ömefnasafninu í Stofnun Árna Magnússonar er að finna tvær greinar eftir Stefán, sem
hann hefur boðið Kristjáni Eldjárn til birtingar í Arbók Fornleifafélagsins, en voru hvorki
birtar þar né annars staðar. Önnur nefnist „Einkennileg ömefni á Austfjörðum" og hin „Ein-
kennileg örnefni í Austur-Skaftafellssýslu og Úthéraði“. Ymsar forvitnilegar athuganir eru
í þessum samantektum, en ritstjóri Árbókar Ferðafélags Islands var ekki spenntur fyrir að
birta þær, hefur líklega þótt þær vera of losaralega samdar til að vera birtingarhæfar og hefði
þurft að betmmbæta þær talsvert áður. Þar er m.a. þannig vikið að nafngreindum mönnum
að tæpast hefði átt heima í fræðilegri grein í virðulegri Arbók Fornleifafélagsins.
Á einum stað í skrifí hans um einkennileg örnefni í A-Skaft. segir m.a.:
„Og er það sannarlega stórmerkilegt, hve lítið er af klámi í örnefnum, jafngaman og íslendingar
hafa af klámvísum.“ (4)
Stefán segir á öðmm stað, svo að dæmi sé tekið úr þessum skrifúm hans:
Hvekkur heitir blettur í túni á Hamri (þ.e. í Hamarsfirði), enTókugil eða Tókagil (...) í fjallinu austan
við dalinn og Ijörðinn. Bóndinn á Melrakkanesi hélt að gilið gæti dregið nafn af því að menn segðu
107