Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2013, Qupperneq 127

Guðmundur Már H. Beck
Fólksfjölgun og byggðaþróun
í Vopnafirði á 19. öld.
r
þessari stuttu grein verður reynt að átta sig
á íbúaþróun í Vopnafírði á 19. öld. Reynt
verður að svara þeirri spumingu hvemig
stóð á hinni miklu fólksfjölgun sem þar varð
og leita samanburðar við önnur byggðarlög.
Það er ljóst að í byrjun 19. aldar var þjóðin
með fámennasta móti eftir mörg áföll af far-
sóttum og hallærum 18. aldar. Þegar blaðað
er í Manntalinu 1801 þá sést greinilega sá
harðærisblær sem er á þeirri skrá. Fátt fólk
á bæjum og um Ijórðungur þess miðaldra en
hlutfall ungra bama nokkuð hátt sem sýnir
frjósemi þeirra sem lifðu af harðindin.
Það má kallast regla fremur en undantekn-
ing að mörg þau hallæri sem yfir landið hafa
dunið koma misjafnt niður eftir landshlutum
en í verstu hamfömm eins og Skaftáreldum
þá urðu flest hémð fyrir búsifjum. Breiða-
ljarðareyjar munu hafa verið sú sveit þar sem
sjaldnast varð bjargarskortur. Mannfjöldi á
íslandi 1801 var aðeins 47.227 sálir, þar af
voru í Múlasýslum 3600 manns.1 Fullvíst
er að í hallærum 17. og 18. aldar eyddust
margir bæir sem sumir byggðust upp aftur
á nítjándu öld.
Vopnafjörður
Vopnaljörður er víðlend og gróðursæl sveit
og lætur nærri að hún sé jafn víðlend þrem
yztu sveitum á Fljótsdalshéraði inn að Eiðum,
Jökulsárhlíð, Flróarstungu og Hjaltastaða-
þinghá. Helztu hlutar sveitarinnar em, nyrzt
Vopnafjarðarströnd en inn til landsins Selár-
dalur, þá Vesturdalur norðan Hofsháls og
inn af honum Hauksstaðaheiði, Hofsárdalur
og inn af honum Fossdalur með Fossheiði.
Syðsti dalurinn nefnist Sunnudalur en útpartur
sveitarinnar að sunnan nefnist Fjallasíða, út
með firði að sunnan ganga svo tveir minni
dalir inn í landið sem nefhast Böðvarsdalur og
Fagridalur. Nyrðri hluti sveitarinnar hefur víð
heiðarlönd að baki byggðarinnar sem veitir
rými fyrir talsverðan bústofn í sumarhögum.
Lega Vopnaljarðar er þannig að þar verða
miklar andstæður í veðurfari. Hann er opinn
fyrir norðaustanáttinni sem orðið getur þrálát
ef Grænlandshæðin er sterk og lægðir ganga
upp fyrir austan landið. Snjóað getur bæði í
útsynningi (sa-átt) og norðan og norðaust-
anátt. I hvössum norðan og norðaustanáttum
rekur snjóinn saman í skafla í suðurhlíðar
Manntal á íslandi 1801. Norður ogAusturamt bls. XIV og XV.
125