Andvari - 01.01.2014, Blaðsíða 48

46
SVAVAR GESTSSON
ANDVARI
hraklegustu orð hvor um annan. Framsóknarflokkur hélt því fram að
Sjálfstæðisflokkurinn hefði svikið í kjördæmamálinu en kjördæma-
skipuninni var breytt 1942 með tvennum kosningum eins og áður hefur
komið fram. Þegar til þings kom var allt upp í loft og engin ríkisstjórn
í sjónmáli. Sveinn Björnsson ríkisstjóri gaf leiðtogum stjórnmálaflokk-
anna á Alþingi mánuð til að mynda stjórn. Það tókst ekki. Þá skipaði
ríkisstjóri utanþingstjórn.
Það var merkileg lífsreynsla fyrir ungan mann að koma á Alþingi við
þessar aðstæður í lok ársins 1942. f fyrsta lagi er það alltaf merkilegt
og fróðlegt að koma inn á Alþingi sem þingmaður í fyrsta skipti. En
þetta átti eftir að verða einstakt þing: Það var nefnilega utanþingsstjórn
í öðru lagi og í þriðja lagi var lýðveldið stofnað á þeim misserum sem
fóru nú í hönd.
Lúðvík skrifaði þátt um þessi fyrstu misseri sín á Alþingi og vék
að utanþingsstjórninni: „Stuðningur hennar á Alþingi var í lágmarki.
Tillögur hennar á Alþingi fengu oft herfilega útreið. Starfstími utan-
þingsstjórnarinnar var mjög sérstakur í þingsögunni. Allan þann tíma,
sem ég sat á Alþingi eða samfleytt í 37 ár, kom aldrei upp staða milli
ríkisstjórnar og Alþingis sem var neitt lík þeirri vandræðastöðu sem
ríkjandi var á dögum utanþingsstjórnarinnar. Frumvörp ríkisstjórnar-
innar hlutu oft háðulega meðferð. Aðalefni frumvarpanna var oft
gjörbreytt og tillögum stjórnarinnar beinlínis hafnað. Nefndastörfin
á Alþingi urðu með allt öðrum hætti en áður hafði þekkst og gjör-
ólík þeim vinnubrögðum sem síðar urðu á mínum þingtíma. í nefnd-
unum réðust oft úrslit stórmála algjörlega án samráðs við ríkisstjórn.
I rauninni var starfið í nefndum Alþingis á þessum tíma frjálslegt
og áhugavert, en auðvitað ólíkt því sem algengast er nú orðið, þar
sem nefndarstörf eru stórlega þvinguð af ofurvaldi ríkisstjórna.“88
Greinilegt er að Lúðvík er í aðra röndina beinlínis hrifinn af því að
Alþingi geti ráðið sér sjálft og sé ekki þvingað af ofurvaldi ríkis-
stjórna. Lúðvík var þingræðissinni.
A þessum tíma var mikil umræða og heit um efnahagsmál eins og
alltaf fyrr og síðar. Núna vegna þess að landið var hersetið; það var
bullandi atvinna og vaxandi tekjur. Efnahagsþróunin var hagstæð;
Islendingar græddu á stríðinu. En landið var í raun og veru stjórnlaust
„og flest var látið reka á reiðanum,“ segir Lúðvík í sama þætti. Ofan
á þetta allt bættist svo sú staðreynd að lýðveldisstofnun var á döfinni.
Deilur voru um það hversu hratt ætti að fara; eftir því tók ungur þing-