Andvari - 01.01.2014, Blaðsíða 188

186
HEIMIR PÁLSSON
ANDVARI
í fyrsta lagi má vitanlega hugsa sér að hafi vantað aftan á forritið. Það er
líklega algengasta skýringin á hálfnuðum verkum í íslenskum handritum og
raunar er það einstætt meðal handrita Snorra-Eddu að hvorki vantar upphaf
né endi á DG 11. Þetta er sem sagt mjög hugsanleg skýring. Hins vegar veikist
hún til muna ef handritið, eins og allar líkur benda til, er skrifað í nágrenni
Reykholts og að undirlagi einhverra Sturlunga. Þeim hefði væntanlega ekki
orðið skotaskuld úr að útvega niðurlag kvæðisins. Að því athuguðu er skýr-
ingin þess vegna ekki fjarska freistandi.
I öðru lagi mætti vel hugsa sér að ritstjóri verksins liti svo á að nóg væri
að gert. Flest dæmi dróttkvæðs háttar (ekki öll) voru komin og kannski ekki
ástæða til að leggja meira á lesandann (nemandann).40 Þetta er vissulega hugs-
anlegt en afskaplega erfitt að koma auga á nein ytri rök til stuðnings tilgát-
unni.
Þriðji kosturinn er að mínu mati sennilegastur. Þegar horft er á heildina,
102ja erinda Háttatal, er hlutur Hákonar og Skúla býsna misjafn. Einar átta
vísur má kalla að fjalli um báða höfðingjana, en sé horft á afganginn má
heita að Skúli eigi tvo þriðju, Hákon einn þriðja.41 Þegar Sturla Þórðarson
valdi dæmi úr Háttatali í Hákonar sögu Hákonarsonar urðu fyrir valinu þrjú
erindi um Skúla. Skáld Hákonar í sögunni voru hins vegar bræðurnir Sturla
og Ólafur Þórðarsynir. Það er fráleitt að hugsa sér að allir Sturlungar hafi
verið ánægðir með þá mynd sem svona var dregin upp, og það því fremur sem
Hákon fékk (í uppdiktuðu samtali42) að þvo hendur sínar af vígi Snorra: „ok
eigi mundi faðir hans [Órækiu] dáit hafa ef hann hefði komit á minn fund.“
(íf. 32, 119).
Sé nú aðeins horft á 56 fyrstu erindi Háttatals, fjalla 30 hin fyrstu (Fyrsta
kvæði) um Hákon en um Skúla aðeins 26, og hætt er að rekja kvæðið áður
en komið er að þeim erindum sem Sturla vitnaði til (það eru nr. 63-66 í
Háttatali). Þar við bætist að ekki er sýnt eitt einasta dæmi um þá bragar-
hætti sem Sturla var snjallastur að kveða, hrynhendu, Haðarlag og kviðuhátt.
Hrynhenda kemur fyrst fram í 64. erindi (og þá með vísu Snorra sem tekin er
upp í Hákonar sögu), Haðarlag í 79. vísu. Kviðuháttur er ekki meðhöndlaður
sérstaklega í Háttatali.
Þá er auðvelt að orða tilgátuna: Ritstjóri af Sturlungaætt vill gera hlut Snorra
eins góðan og hægt er og svara um leið söguritun Sturlu í Hákonar sögu. Hann
lætur ættartölu Sturlunga að sönnu enda á næstu kynslóð eftir Snorra, börnum
Helgu, en nefnir ekki Sturlu. Hann lýkur lögsögumannatali meðan Snorri er á
hátindi ferils síns og hann sníður af Háttatali þannig að hlutur Hákonar verði
sem stærstur en bragarhættir Sturlu sniðgengnir.
Að sjálfsögðu verður þessi tilgáta aldrei sönnuð, en hún skýrir mörg þau
frávik sem gera Uppsala-Eddu að þeirri sjálfstæðu útgáfu verksins sem raun
er á.