Andvari - 01.01.2014, Blaðsíða 194

192
HEIMIR PÁLSSON
ANDVARI
eigi eftir að verða upphafserindi í gríðarlegu kvæðasafni sem kallast Hávamál, hugsanlega
eftir innblástur frá Hávahöll. (Sbr. Heimi Pálsson 1994.)
6 Um þetta hefur Anthony Faulkes kveðið svo að orði: „Like some fornaldar sggur,
Gylfaginning is largely retelling in prose of stories originally transmitted in verse“ (Edda
2005, xxvii).
7 Um þetta hef ég skrifað sjálfstæða grein (2012) og endurtek einungis meginatriði málsins hér.
8 Það er nógu fróðlegt að taka eftir að hin nýja jörð, að loknu ragnarökkri, rís úr sæ eins og
í Völuspá Konungsbókar, og sama verður uppi í Háttatali Snorra, 13. erindi, þar sem segir
fyrst: „Stóð sær á fjöllum" og síðan „Skaut jörð úr geima“, en geimi er sær.
9 Aðeins einu sinni í Konungsbókargerð er jötunninn Vafþrúðnir nefndur sem heimildar-
maður. Hans er aldrei getið í Uppsalagerð.
10 Nokkuð sjálfgefið er að lærdómsmenn eins og séra Einar Skúlason, Geislaskáld um miðja
12. öld, hafi skrifað mikið af kveðskap sínum jafnóðum og hann varð til. Skammstafanir í
handritinu DG 11 benda líka til þess að snemma á 13. öld hafi verið til uppskriftir kvæða
eins og Sexstefju (sjá Lasse Mártensson og Heimi Pálsson 2008), en fjarska fátt er vitað um
kvæðauppskriftir á 13. og 14. öld.
11 Fróðleg umræða er í inngangi Vésteins Ólasonar að Eddukvœðum I í íslenzkum fornritum.
12 Frásagnirnar um Iðunni eru einna skýrasta dæmi um kvenfyrirlitningu í Eddu. Brottnám
hennar er einhver ógnvænasta sagan úr lífi goðanna (ef eplin hurfu var skammt að bíða
glímunnar við Elli kerlingu) en leysist upp í frásögn af vígi Þjassa jötuns og hefnd dóttur
hans, Skaða, eftir föður sinn.
13 Gleggsta merki þess að sagan sé sú sama er venjulega talið það merka myndatriði að Þór
stígur til botns gegnum bátinn, en einnig má benda á að Hymir hefur oftast hníf á lofti til
að skera á vaðinn.
14 Það er umhugsunar vert að í Gylfaginningu er sagt frá hjúskaparvanda þeirra feðga Njarðar
og Freys, sem báðir eiga jötnameyjar. Freyja Njarðardóttir á líka í basli með mann sinn,
Óð eða Óður (hverrar ættar sem hann er), en annars segir afskaplega fátt af hjónaböndum
guðanna. Þegar reynt er að skýra hjúskap Njarðar og Freys með því að Vanir hafi orðið
að leita lags við jötnameyjar eftir að systkinabrúðkaup voru bönnuð, má ekki gleymast að
æsir, t.d. Óðinn og Þór, áttu börn með jötnameyjum ekki síður en ásynjum. Ullur er sagður
stjúpsonur Þórs en aldrei sagt frá því með hverjum Sif átti hann.
15 Athuganir Lasse Mártensons á skrifaraeinkennum í DG 11 benda til þess að skrifarinn hafi
verið nákvæmur og líkt eftir forritum sínum, jafnvel þegar hann skildi ekki hvað þar stóð.
(Mártensson 2013).
16 Um þetta hef ég fjallað ýtarlega í bók minni um Uppsala-Eddu (2014) og skal ekki rakið
hér. Finnur Jónsson nefndi flutningsvilja í formála sínum að útgáfunni 1931, en skautaði
léttilega yfir málið (bls. xxvii).
17 Sagan um skáldamjöðinn er svo frumstæð í U að erfitt er að hugsa sér að hún standi á sömu
heimild og hin listræna frásögn Konungsbókargerðarinnar (sjá um það t.d. Heimi Pálsson
2010).
18 Þessi skilgreining stenst ekki. Samkvæmt henni ætti *Þór Gungnis að vera Óðinn en í
slíkum kenningum er einungis unnt að nota Tý eins og í dæmunum í U. Athyglisvert er að
sama skilgreining kemur í óvæntu samhengi og með öðru orðlagi í DG 11: „Asa er rétt að
kalla einn hvern annars nafni og kenna við verk sín eða ætt“ (U-Edda 2013, 243).
19 Ef rétt er að Eilífur hafi bæði ort um Krist og Þór hefur hann verið á dögum kringum 1000.
Sérkennilegt er að Þórskenningar í Þórsdrápu eru svo flóknar og reknar að vafasamt er að
þær séu smíðaðar löngu fyrir ritöld. Engin þeirra er talin í Skáldskaparmálum og er þó
margt um Þórskenningar þar.
20 Skáldatal hefur verið kallað fyrsta bókmenntasaga íslendinga (Bjarni Guðnason íf. 35, xi),