Andvari - 01.01.2014, Blaðsíða 101

andvari
VAR NONNI TIL ... OG HVER VAR HANN ÞÁ?
99
Æska og elli
Líklega ber fyrst og fremst að líta á Nonna sem eilíft barn, sögupersónu og
sköpunarverk Jóns Sveinssonar að svo miklu leyti sem ekki er um höfundar-
nafn hans að ræða. Eins og aðrar viðlíka persónur í skáldævisögum og jafn-
vel skáldsögum á hann að sjálfsögðu margháttaðar rætur í reynslu, endur-
minningum og hugarheimi höfundarins án þess þó að vera hann sjálfur í
bókstaflegum skilningi. Þó kann að vera að hin eilífa bernska hafi að vissu
marki verið sameiginleg Nonna og höfundi hans, skapara eða „föður“, Jóni
Sveinssyni. Honum virðist með öðrum orðum ekki aðeins hafa tekist það
sem heill og hamingja okkar allra veltur að vissu marki á, það er að varðveita
barnið hið innra með sér, heldur virðist sem hann hafi staðnað að minnsta
kosti á tilfinningalegum þroskaferli sínum og orðið eilíft barn, nánar til tekið
12 ára drengur. Virðist Jóni Sveinssyni fullorðnum hafa verið þetta fullkom-
lega ljóst og litið á það sem hluta af skýringunni á hve vel honum vegnaði
sem rithöfundi og átti auðvelt með að höfða til ungra lesenda og áheyrenda.44
Sjálfur hefur höfundur þessara vangaveltna litið svo á að helsta skýring
þessa hafi verið skyndilegur og viðvarandi aðskilnaður Nonna frá móður
sinni á viðkvæmum aldri. Hafi þetta valdið eins konar sálrænu tilfinninga-
áfalli er hugsanlega hafi komið fram í viðleitni til að þóknast þeirri móður
sem hann skildi við aðeins 12 ára að aldri og til að uppfylla væntingar henn-
ar.45 Þcssa skýringu má þó ekki yfirdrífa. Þrátt fyrir að Jón hafi að öllum
líkindum staðnað í þroska um líkt leyti og hann hvarf af landinu varð hin
alltumlykjandi móðurímynd hans líklega ekki til fyrr en í sorgarvinnu hans
að henni látinni löngu síðar (1910). Auk þess er móðirin, Nonni sjálfur og
samband þeirra eins og það blasir við í bókunum fyrst og fremst sköpunar-
verk Jóns Sveinssonar fullorðins.46 Aðskilnaður frá foreldrum var alvanalegur
í æsku Jóns Sveinssonar, bæði vegna ótímabærs dauða foreldranna líkt og í
tilfelli Jóns sjálfs sem missti föður sinn er hann var tæplega 10 ára gamall eða
sökum þess að börnum var komið í fóstur. Nonni hafði sjálfur verið í fóstri á
tveimur stöðum áður en hann kvaddi móðurina og föðurlandið að fullu 1870.
Hann var því ekki með öllu óharðnaður eða heimaalinn heldur deildi hann að
þessu leyti kjörum með mörgum jafnöldrum sínum.
Það sem var einstætt í tilviki Nonna er að honum var ekki komið í fóstur
með sama hætti og þeim fjölmörgu jafnöldurum sínum á íslandi fyrr og síðar
sem voru sendir til kunningja, ættingja, vina, sveitunga eða annarra sem ekki
voru fullkomlega framandi. íslensku fósturbörnin bjuggu yfirleitt við svipað
félagslegt atlæti og hjá foreldrum sínum stundum ívið betra, oft ívið verra.
Líklega var tilfinningasambandið þó almennt eitthvað veikara þótt ekki þurfi
það að hafa verið algilt en umfram allt lifðu börnin áfram og hrærðust í sama
málsamfélagi og við svipaðar félags- og menningarlegar aðstæður fyrir og