Andvari - 01.01.2014, Blaðsíða 100

98
HJALTI HUGASON
ANDVARI
sem tæki til þess hvernig hin sérstæða lífsreynsla Nonna lék hann: föður-
missirinn og aðskilnaðurinn við móðurina á viðkvæmu mótunarskeiði en
einkum umskiptin sem urðu á félagslegum högum hans við utanförina, upp-
eldisaðferðirnar á heimavistinni í Amiens og loks ströng persónumótun innan
Jesúítareglunnar.40 Vissulega kemur Gunnar F. Guðmundsson vel inn á alla
þessa þætti í alhliða ævisögu sinni um Nonna en hann gengur ekki sérstak-
lega nærri honum á þessum sviðum.
Hér er þó að ýmsu að hyggja. Sjálfur vekur Gunnar athygli á þeim rann-
sóknarsiðfræðilegu álitamálum sem upp koma þegar slíkum persónulegum
heimildum er til að dreifa.41 Hversu djúpt er eðlilegt að grafa í sálarlíf persónu
á borð við Jón Sveinsson þegar rituð er ævisaga hans? Er sjálfsagt að nota
allar heimildir sem til eru á því sviði til hins ýtrasta? Hefur þekking á sálarlífi
hans eitthvert almennt gildi? Er hún líkleg til að leiða til einhverrar framþró-
unar eða gagns fyrir aðra? Bætir hún mannlífið eða lífsgæði einstaklinga? A
Nonni rétt á einkalífi jafnvel nú er sjö áratugir eru liðnir frá dauða hans og
um ókomna framtíð eða er hann einhvers konar almenningseign umfram það
sem bækur hans, Nonna-húsið á Akureyri, höggmynd Nínu Sæmundsson eða
nú síðast viðamikil en hófstillt ævisaga hans miðla? Þurfum við að vita allt
mögulegt um alla eða má satt kyrrt liggja jafnvel þótt um ævisöguverðan ein-
stakling sé að ræða?
Hér hefur verið rætt nokkuð um Nonna-bækurnar og eðli þeirra meðal
annars sem „nytjabókmennta". Hvernig sem líta ber á þær er ljóst að metn-
aður Jóns Sveinssonar sem rithöfundar var mikill og virðist hann í vaxandi
mæli hafa litið á sig sem slíkan eftir því sem á ævi hans leið. Þá virðist ljóst
að Jesúítinn og rithöfundurinn hafa rekist nokkuð á í persónu hans, rithöf-
undurinn jafnvel farið á bak við Jesúítann. I þessu sambandi fær óljóst atvik
snemma á ferli Jóns Sveinssonar sem Jesúíta dýpri merkingu en hann kann
að hafa „stimplað sig út“ úr reglunni um stundar sakir.42 Vera má að rithöf-
undurinn og draumamaðurinn hafi fljótt fundið að regluagi og sjálfsögun
Jesúítanna átti ekki að öllu leyti við skapgerð hans og persónu.
Líklega hefur allt frá upphafi verið litið á bækur Jóns Sveinssonar sem
barnabókmenntir þótt sumar hverjar eigi ugglaust upphaf sitt í fyrirlestrum
fyrir fullorðna, einkum ferðabækurnar. Þrátt fyrir þetta naut hann viðurkenn-
ingar sem fullgildur rithöfundur þegar fram í sótti og hefur það hugsanlega
valdið nokkrum núningi við þá sem teknir voru að máta sig við Nóbelsverð-
launin.43