Andvari - 01.01.2014, Blaðsíða 140
138
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
ANDVARI
Myrkri sýn og dulmagnaðri er teflt gegn þeirri rökvæðingu upplýsingarstefn-
unnar sem út breiddist á síðari hluta 18. aldar. Lærdómur færir mann ekki
endilega nær ljósinu, en getur hinsvegar beint hinum fróðleiksfúsa á skugga-
slóð, svo sem ráða má af dæmi Fástusar. Ljóðmælandinn í „Flrafninum“ grúf-
ir sig yfir bækur sem einmitt geyma gleymd fræði („forgotton lore“), sem ætla
má að hann vilji vekja til lífs á ný.
I áðurnefndu hefti Útsýnar með þýðingum á völdum bandarískum bók-
menntaverkum er einnig kynning Jóns Stefánssonar á höfundum frumtext-
anna. Þarna birtist ein fyrsta, líklega allra fyrsta umfjöllunin um Edgar Allan
Poe á íslensku. Jón skýtur honum að hluta til á athyglisverðan hátt inn í ís-
lenskt samhengi, meðal annars í félagsskap Kristjáns Fjallaskálds:
Imyndunarafl hans var svo máttugt og magnað og tröllaukið, að hann tók úr brjósti
sjálfs sín allt hið hryllilega og voðalega í draugatrú vorri, Myrkárdjáknann og Solveigu,
sendingar og aðsóknir, gjörninga og galdra, og skóp úr því í bundinni og óbundinni
ræðu. [...] Enginn getur eins vel og hann hleypt hryllingu um mann. Hrafninn (í
kvæði hans er svo nefnist) er ímynd lágnættisins, sem rifjar upp fyrir oss allt það, sem
veldur sárum söknuði og þungum trega, ímynd þess, sem aldrei verður aptur heimt,
sem stendur fyrir hugskotsaugum vorum um svartnættið eins og bitrar sverðseggjar.
Poe er krapta- og ákvæða-skáld ef nokkurt skáld verður kallað því nafni enda hefur
hann ritað, að kraptaverk megi vinna með heitum orðum og máttugum vilja. Lífið var
í augum hans eins og í augum Kristjáns Jónssonar „logandi und, sem ekki læknast fyr
en á dauðadægri [svo]“.u
Einar Benediktsson þýðir fyrsta erindið í „Hrafninum“ á þennan veg:12
Yfir mold sig miðnótt breiddi,
mæddur, kránkur huga’ eg leiddi
fyrri manna forn og kynleg
fræði ýms, er ræktu þeir.
Höfgi mjer á hvarma þægt sje;
heyrist mjer þá líkt og vægt sje
drepið högg á dyrnar - hægt sje
drepið ljettum fingri. Heyr.
„Það er gestur“, þuldi’eg lágt,
„við þrepskjöld dyr að knýja, heyr;
aðkomandi, ekki meir’?“
Hið hljómmikla ljóð Poes er þéttriðið í brag og hrynjandi og samantekið með
rími. Vilji þýðendur fylgja forminu eftir, og að auki stuðla allar ljóðlínur sam-
kvæmt íslenskri hefð, er við ramman reip að draga og sumar lausnir kunna
að orka tvímælis - eins og í línu Einars, „Höfgi mér á hvarma þægt sé“ -
sem rímar á móti „vægt sé“ og „hægt sé“. Og fleiri þýðendur ljóðsins lenda í
kröppum rímdansi.