Peningamál - 23.11.2022, Blaðsíða 52

PENINGAMÁL 2022 / 4 52
Langtímaverðbólguvæntingar hafa einnig hækkað
undanfarið þótt hækkun þeirra sé heldur hóflegri: þær fóru
yfir 3% snemma á þessu ári og voru komnar í 4% um mitt ár
eftir að hafa lengi vel verið í ágætu samræmi við verðbólgu-
markmiðið.3
… og kjölfesta þeirra í verðbólgumarkmiði virðist hafa
veikst
Verðbólga hefur verið 3% eða meiri frá því í júlí 2020 og
meiri en 5% í tæplega ár. Svo mikil verðbólga og lang varandi
frávik frá markmiði auka hættuna á því að kjölfesta verð-
bólguvæntinga í markmiði bankans taki að veikjast á ný eftir
langvarandi baráttu við að skapa þeim kjölfestu sem loks virt-
ist hafa tekist um miðjan síðasta áratug. Þetta endur speglast
í fyrrgreindri hækkun verðbólguvæntinga en lengri tíma
væntingar hafa nú verið meira en ½ prósentu yfir mark miði í
ríf lega ár og eru nú um 4% eins og áður segir. Almennt virðist
því vera gert ráð fyrir að verðbólga verði um 1½ prósentu
meiri til lengdar en markmið Seðlabankans segir til um. Ljóst
virðist því að kjölfesta markmiðsins hafi veikst miðað við það
sem kalla má „markmiðs-kjölfestu“ (e. level anchoring; sjá
Ball og Mazumder, 2011). Þetta á þó síður við um verðbólgu-
væntingar til skemmri tíma, þótt þær hafi vissu lega hækkað
mikið, enda hefur hækkun þeirra verið áþekk því sem gert
hefur verið ráð fyrir í verðbólguspám Seðla bankans eitt ár
fram í tímann (mynd 3).
Áhrif verðbólgu á verðbólguvæntingar hafa aukist á ný
Önnur nálgun til að kanna hvort kjölfesta verðbólguvæntinga
hafi veikst er að skoða hvort verðbólguvæntingar verði
fyrir áhrifum af óvæntum skammtímasveiflum í verðbólgu
(það sem Ball og Mazumder kalla „shock anchoring“). Hafi
væntingar trausta kjölfestu í verðbólgumarkmiðinu má ætla
að verðbólguvæntingar – a.m.k. væntingar til nægilega langs
tíma – breytist ekki þótt núverandi verðbólga reynist meiri
eða minni en búist var við. Við þær aðstæður treystir almenn-
ingur og fyrirtæki því að Seðlabankanum takist að koma
verðbólgu aftur í markmið þegar frá líður. Sjái þau hins vegar
að Seðlabankinn bregst ekki með nægjanlega afgerandi
hætti við óvæntri aukningu verðbólgu gæti það haft áhrif á
ákvarðanir þeirra og líkur aukast á að tímabundin aukning
verðbólgu festist í sessi.4
3. Lækkun langtímaverðbólguvæntinga frá árinu 2012 lék lykilhlutverk
í hjöðnun verðbólgu á síðasta áratug eins og rakið er í Þórarinn G.
Pétursson (2022).
4. Þetta á þó síður við væntingar til mjög skamms tíma (eins og t.d. til
eins árs) þar sem óraunhæft er að peningastefnan geti eða vilji sporna
að öllu leyti gegn óvæntum sveiflum í verðbólgu innan svo skamms
tíma.
Verðbólguvæntingar og -spár eitt ár fram í tímann1
1. ársfj. 2012 - 3. ársfj. 2022
1. Miðgildi verðbólguvæntinga heimila, fyrirtækja og markaðsaðila til 1 árs og
verðbólguspá Seðlabankans til 1 árs í mismunandi útgáfum Peningamála.
Heimildir: Gallup, Seðlabanki Íslands.
%
Mynd 3
0
1
2
3
4
5
6
7
‘222021202020192018201720162015201420132012
Verðbólguvæntingar til eins árs
Verðbólguspár Seðlabankans til eins árs
Verðbólgumarkmið