Peningamál - 23.11.2022, Blaðsíða 51

PENINGAMÁL 2022 / 4 51
Rammagrein 2
Hefur kjölfesta verðbólguvæntinga veikst?
Verðbólguvæntingar hafa hækkað töluvert undanfarið ár.
Það kemur ekki á óvart að mikil aukning verðbólgu undan-
farið ýti upp væntingum um verðbólgu til skemmri tíma.
Það er hins vegar öllu alvarlegra ef það verður til þess
að almenningur, fyrirtæki og markaðsaðilar endurskoða
væntingar sínar um verðbólgu til lengri tíma. Þá eru einnig
vís bendingar um að skammtímasveiflur í verðbólgu hafi meiri
áhrif á verðbólguvæntingar nú en þær hafa gert undanfarin
ár. Allt þetta bendir til þess að kjölfesta verðbólguvæntinga
í verðbólgumarkmiði Seðlabankans hafi veikst undanfarið. Í
þessari rammagrein er fjallað um þessa þróun og mögulegar
afleiðingar hennar.
Verðbólguvæntingar hafa hækkað undanfarið samhliða
hraðri aukningu verðbólgu …
Eins og rakið er í kafla V hefur verðbólga aukist hratt undan-
farin tvö ár: hún var við 2,5% verðbólgumarkmið Seðla-
bankans um mitt ár 2020, en fór yfir 4% í byrjun síðasta
árs og mældist hátt í 10% í sumar. Eins og sést á mynd 1
hefur langtíma meðaltal verðbólgu því hækkað undanfarið og
nálgast það sem hún var á fyrstu árum þessarar aldar þegar
nú verandi fyrirkomulag peningastefnunnar var innleitt. Eins
og myndin sýnir hafa sveiflur í verðbólgu einnig farið vaxandi
– en vel þekkt er að verðbólga verður jafnan sveiflukenndari
eftir því sem hún er meiri.1
Verðbólguvæntingar hafa að sama skapi hækkað hratt.
Þetta sést á mynd 2 sem sýnir þróun skammtíma- og lang-
tímaverðbólguvæntinga frá ársbyrjun 2012.2 Skamm tíma-
verð bólguvæntingar héldust tiltölulega nálægt verðbólgu-
markmiðinu frá árinu 2014 eftir lækkun þeirra árin þar á
undan. Þær tóku hins vegar að hækka hratt undir lok síðasta
árs og voru tæplega 6% að meðaltali á þriðja ársfjórð ungi
þessa árs.
1. Eins og rakið er í Alþjóðagreiðslubankinn (2022) er meginástæða þess
að verðbólga er stöðugri eftir því sem hún er minni ekki endilega sú
að sveiflur í verði einstakra vöruflokka verði minni. Ástæðan er fremur
sú að fylgni milli breytinga á verði einstakra vöruflokka verður minni
eftir því sem verðbólga er minni (þ.e. áhrif breytinga á verði einstakra
vöruflokka smitast síður út í aðra vöruflokka eða út í aðra geira þjóðar-
búsins).
2. Skammtímaverðbólguvæntingar miða við væntingar til eins og
tveggja ára. Þær eru mældar með miðgildi verðbólguvæntinga heim-
ila, fyrirtækja og markaðsaðila út frá spurningakönnunum Gallup og
Seðlabankans og verðbólguálags á skuldabréfamarkaði (en það er
mælt út frá vaxtamuni verðtryggðra og óverðtryggðra ríkistryggðra
skuldabréfa). Langtímaverðbólguvæntingar eru metnar með sama
hætti fyrir væntingar til fimm og tíu ára (auk verðbólguálagsins til
fimm ára eftir fimm ár).
Langtímaleitni og sveiflur í verðbólgu á Íslandi1
Janúar 1995 - september 2022
1. Myndin sýnir hreyfanlegt 5 ára meðaltal og staðalfrávik ársverðbólgu.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
%
Mynd 1
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
‘20‘15‘10‘05‘00‘95
5 ára meðaltal verðbólgu
Staðalfrávik verðbólgu
Verðbólgumarkmið
Skammtíma- og langtímaverðbólguvæntingar1
1. ársfj. 2012 - 3. ársfj. 2022
1. Skammtímavæntingar er miðgildi skammtímaverðbólguvæntinga heimila, fyrirtækja
og markaðsaðila og skammtímaverðbólguálags (væntingar og álag til 1 og 2 ára).
Langtímavæntingar er miðgildi langtímaverðbólguvæntinga heimila, fyrirtækja og
markaðsaðila og langtímaverðbólguálags (væntingar og álag til 5 og 10 ára).
Heimildir: Gallup, Seðlabanki Íslands.
%
Mynd 2
0
1
2
3
4
5
6
7
‘222021202020192018201720162015201420132012
Skammtímaverðbólguvæntingar
Langtímaverðbólguvæntingar
Verðbólgumarkmið