Peningamál - 23.11.2022, Blaðsíða 20

PENINGAMÁL 2022 / 4 20
í sögulegu samhengi (sjá kafla III). Vaxtagjöld heimila í
hlutfalli við ráðstöfunartekjur hafa þó hækkað frá því í
fyrra eftir mikla lækkun í kjölfar lækkunar vaxta í heims-
faraldrinum (mynd II-11). Vaxtagjöldin eru þó enn undir
sögulegu meðaltali þrátt fyrir mikla hækkun vaxta í ár
enda hafa ráðstöfunartekjur hækkað umtalsvert.
Hækkun meginvaxta Seðlabankans hefur í megin-
atriðum miðlast út í vaxtakjör heimila og hefur vaxtaálag
á nýjum óverðtryggðum húsnæðislánum haldist nokkuð
stöðugt miðað við þá innlánsvexti sem standa heim-
ilum til boða (mynd II-12). Þar hefur líklega áhrif að
samkeppni um innlán heimila hefur aukist enda fylgdi
markaðsfjármögnun bankanna ekki að fullu eftir mikilli
útlánaaukningu síðustu ára. Áhrifa vaxtahækkana á
greiðslu byrði skuldugra heimila gætir einnig fyrr nú en
áður þar sem liðlega fjórðungur íbúðalána ber breytilega
óverðtryggða vexti og óverðtryggð lán á föstum vöxt-
um eru að stærstum hluta með fasta vexti til einungis
þriggja ára. Greiðslubyrði lántakenda sem festu vexti á
fasteignalánum þegar vextir voru í sögulegu lágmarki
mun því að öðru óbreyttu aukast þegar tímabil fastra
vaxta rennur út. Á sama tíma hefur hlutur verðtryggðra
íbúðalána af nýjum lánum aukist þótt verðtryggðir vextir
hafi einnig hækkað frá fyrri hluta árs í takt við almennt
hækkandi raunvexti.
… og svipaða þróun má sjá hjá fyrirtækjum
Staða fyrirtækja hefur batnað á árinu og voru efnahags-
umsvif kröftug á fyrri hluta ársins. Þá hafa útflutnings-
vörur hækkað talsvert í verði og ferðaþjónustan tekið
við sér. Skuldir fyrirtækja hafa ekki aukist sem hlutfall
af landsframleiðslu þrátt fyrir aukinn vöxt útlána á árinu
(mynd II-10). Útlánatöp bankanna vegna fyrirtækja-
lána hafa auk þess verið minni en gert var ráð fyrir
í upphafi faraldursins og lítið er um vanskil. Vextir á
nýjum fyrirtækjalánum hafa þó hækkað töluvert sam-
hliða hækkun meginvaxta og vaxtaálag miðað við þá
innlánsvexti sem þeim bjóðast hefur heldur aukist frá
því í fyrra. Vaxtahækkanir frá síðasta ári hafa þrengt að
lausafjárstöðu viðskiptabankanna og aðstæður þeirra til
fjármögnunar á alþjóðamörkuðum hafa verið krefjandi.
Aðgengi fyrirtækja að lánsfé á komandi mánuðum verð-
ur líklega að hluta til háð því að liðka taki um fjármögn-
un bankanna. Þá er óvíst um áhrif aukinnar óvissu um
alþjóðlegar efnahagshorfur en eftirspurn fyrirtækja eftir
lánsfjármögnun virtist dragast verulega saman þegar
mikil óvissa var vegna heimsfaraldursins.
Vaxtagjöld heimila vegna íbúðalána 2003-20221
1. Vaxtagjöld fyrir árið 2022 eru áætluð út frá vöxtum og stofni íbúðlána til heimila.
Ráðstöfunartekjur fyrir árið 2022 byggjast á grunnspá Seðlabankans.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
% af ráðstöfunartekjum
Mynd II-11
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
‘21‘19‘17‘15‘13‘11‘09‘07‘05‘03
Vaxtaálag á útlánum1
Mars 2015 - september 2022
1. Mismunur á vegnum meðalvöxtum á óverðtryggðum útlánum stóru viðskipta-
bankanna þriggja og meginvöxtum Seðlabankans annars vegar og vegnum
meðalvöxtum á nýjum innlánum hins vegar. Þriggja mánaða hreyfanleg meðaltöl.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Miðað við innlánsvexti Miðað við meginvexti
Prósentur
Mynd II-12
0
1
2
3
4
5
6
7
Ný húsnæðislán Ný fyrirtækjalán
‘20‘19‘18‘17‘16‘15 ‘21 ‘22 ‘20‘19‘18‘17‘16‘15 ‘21 ‘22