Peningamál - 23.11.2022, Blaðsíða 54

PENINGAMÁL 2022 / 4 54
sem samsvarar einu staðalfráviki). Miðað við nýjasta matið
veldur óvænt 1 prósentu aukning verðbólgu því að lang-
tímaverðbólguvæntingar eru endurskoðaðar upp á við um
0,4 prósentur.
Á heildina litið virðast áhrif óvæntrar verðbólgu á verð-
bólguvæntingar því hafa farið minnkandi er leið á síðasta ára-
tug í takt við bættan árangur peningastefnunnar við að halda
verðbólgu nálægt verðbólgumarkmiði Seðlabankans. Það er í
takt við niðurstöður svipaðrar greiningar í Seðlabanki Íslands
(2017) en þar kemur fram að áhrif óvæntrar verðbólgu á
verðbólguvæntingar hafi verið mikil á tímabilinu 2003-2007
en að þau hafi orðið tölfræðilega ómarktæk þegar horft er til
tímabilsins 2012-2016 (sjá mynd 4.12 á bls. 19). Niðurstöður
aðfallsgreininganna sem sýndar eru á myndum 4 og 5 benda
hins vegar til þess að þessi áhrif hafi aukist á ný undir lok
síðasta árs eða þegar kom fram á þetta ár.
Af hverju skiptir þetta máli?
Kjölfesta verðbólguvæntinga hér á landi virðist hafa veikst
undanfarið samfara því að verðbólga hefur aukist. Verð-
bólgu væntingar hafa hækkað og sveiflur í verðbólgu og
verðbólguvæntingum aukist. Áhrif þessa eru víðtæk. Auknar
sveiflur í verðbólgu og verðbólguvæntingum leiða t.d. til
aukinna sveiflna í nafn- og raunvöxtum sem aftur leiða til
aukinna sveiflna í efnahagsumsvifum og gengi krónunnar (sjá
nánar í Seðlabanki Íslands, 2017).
Veikari kjölfesta verðbólguvæntinga gerir það einnig
að verkum að erfiðara verður að ná verðbólgu niður á ný og
áhrif kostnaðarskella og hlutfallslegra verðbreytinga á verð-
bólgu verða meiri og langlífari en þegar kjölfestan er traustari.
Það sést m.a. á samspili launabreytinga og verðbólgu en
þetta samband hefur almennt veikst eftir því sem kjölfesta
verðbólguvæntinga hefur styrkst. Niðurstöður Bobeica o.fl.
(2021) benda t.d. til þess að traustari kjölfesta verð-
bólguvæntinga leiki lykilhlutverk í því að skýra minnkandi
tengsl milli launahækkana og verðbólgu í Bandaríkjunum
undan farna þrjá áratugi. Niðurstöður Alþjóðagreiðslubankans
(2022) segja sömu sögu: áhrif launahækkana á verðbólgu eru
minni í löndum þar sem verðstöðugleika hefur verið náð en í
löndum þar sem verðbólga er jafnan meiri.
Traustari kjölfesta verðbólguvæntinga dregur ekki
einungis úr áhrifum launahækkana á verðbólgu heldur
almennt úr áhrifum framboðsskella á verðbólgu. Niðurstöður
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (2022) benda t.d. til þess að fram-
boðshnökrar hafi meiri og þrálátari áhrif á verðbólgu sé kjöl-
festa væntinga veik og samkvæmt Baba og Lee (2022) hefur
hækkun olíuverðs minni áhrif á laun og verðlag þegar verð-
bólga er lítil fyrir en þegar hún er mikil (sjá einnig niðurstöður
Alþjóðagreiðslubankans, 2022). Það er í takt við niðurstöður