Úrval - 01.12.1949, Blaðsíða 54

52
tjRVAXj
áhrifin eru komin á réttan stað
1 hvelkápunni veki þau sam-
stundis meðvitaða skynjun.
Sennilega verða þau að berast
víðar um heilann áður en svo
getur orðið. Tökum til dæmis
taugaorkusveiflur frá nethimn-
unni. Við vitum, að eftir að þær
hafa verið aðgreindar í sjónar-
hólnum eru þær sendar áfram til
sérstaks hluta hvelkápunnar
aftan til í heilanum. Við vitum
einnig, að frá þessum hluta
hvelkápunnar geta taugaorku-
sveiflurnar borizt til næsta um-
hverfis, mjórrar ræmu af hvel-
kápunni. Þegar þær hafa borizt
til þessara mjóu ræmu, geta
þær haft áhrif á starfsemi heil-
ans sem heildar, því að frá henni
liggja taugaþræðir inní mið-
stöðvar djúpt í gráa efni heil-
ans. Þessar djúpstæðu miðstöðv-
ar virðast hafa úrslitaþýðingu
um starfsemi alls heilans.
Megineinkeníið á þróun
mannsins umfram óæðri dýr er
stærð heilans í hlutfalli við lík-
amsstærðina, og það er athygl-
isvert í því sambandi, að vöxt-
urinn hefur einkum orðið á gráa
efninu á yfirborði heilans, þ. e.
hvelkápunni og öðrum hlutum
heilans, sem eru í beinum tengsl-
um við hana. Hin margbrotna
skipulagning eða verkaskipting
í hvelkápunni skapar skilyrði
til miklu meiri fjölbreytni og
næmleiks gagnvart skynáhrif-
um sem þangað berast. Hinar
frumstæðu taugamiðstöðvar í
heilanum geta aðeins svarað
skynáhrifum með meðfæddum
og ósjálfráðum viðbrögðum, en
þróun hvelkápunnar í mannin-
um skapar skilyrði til sjálfráðr-
ar eða skynsamlegrar hegðun-
ar, sem er einstaklingsbundin
og móttækileg fyrir uppeldis-
og menntunaráhrif. Með vax-
andi þroska hvelkápu heilans á
þróunarskeiði mannsins hafa
starfrænar taugamiðstöðvar,
sem upphaflega höfðu aðsetur
í frumstæðari hlutum heilans,
smám saman flutzt út í hvel-
kápuna.
Þennan flutning frá lægri tii
æðri stöðva má glöggt greina,
ef við berum saman miðstöð
sjónskynjunarinnar í heila
rottunnar og mannsins. Þó að
sjónskynjunarmiðstöðin í hvel-
kápu rottunnar sé eyðilögð,
getur rottan eigi að síður haft
góð not af sjón sinni — hún
getur dæmt nákvæmlega um
fjarlægð og stefnu, ef hún er
látin stökkva af einum palli á
annan, og hún getur gert grein-