Skírnir - 01.04.1906, Page 55

Skirnir. Grróðrarsaga hraunanna á íslandi. 151
I. Gróðrarþróun i hraunum.
Hraunin verða til á þann hátt, að glóandi hraun-
straumur rennur úr gígnum og fióir yfir landið umhverfis.
Þá kólnar hraunið og storknar, og er lögunin á yfirborði
hraunsins mest undir því komin, hvernig og hve fljótt það
storknar. Eftir lögun yfirborðsins greina menn á Islandi
milli tvenns konar hrauna, er nefnd eru apalhraun og
helluhraun. Apalhraunin líta út sem óskipulegar
urðaröldur, en helluhraunin eru miklu sléttari og i þeim eru
víða á allstórum spildum sléttar klappir eins og nafnið
hendir á, en á milli óskipulegar dældir og geilar. Eru
helluhraunin miklu gróðursælli en apalhraunin, meðfram
af þeirri ástæðu, að vatnið á örðugra með að síga gegn
um þau.
Nýrunnið hraun er með öllu eyðimörk og enginn
gróður byrjar fyr en yfírborðið er storknað og kalt. Er
hraunið þá mjög svo óvistlegur bústaður fyrir plöntur, því
að þar er alls enginn jarðvegur. Háplöntum er því með
•öllu ómögulegt að nema þar land að svo stöddu. En bót
er það í máli, þótt hraunið sé jarðvegslaust, að yfirborð
steinanna er hrufótt. Er það alsett skörpúm broddum, en
á milli þeirra eru smáholur og skorur. Stormarnir á Is-
landi þyrla venjulega upp ryki, staðnæmist það miklu
fremur í hinu hrufótta yfirborði hraunklettanna en á slétt-
um blágrýtisklettum. Um síðir kemur og jarðvegur í
hraunin; verður það með ýmsu móti, en tíðast er, að
plöntugróðurinn sjálfur gerir jarðveginn og lágplönturnar
greiða götu háplantnanna. Skal nú farið um það nokkr-
um orðum.
Fyrstu landnemar hraunanna verða að vera þannig
gerðir, að þeir geti lifað á beru berginu, af því að enginn
jarðvegur er þar fyrir. Ýrasar lágplöntur eru þannig
gerðar, svo sem þörungar (algœ), fléttur eða skófir (lichenes)
og sumar mosategundir. Þörungar eru þó fremur sjald-
gæfir í hraunum og látum vér því nægja að nefna þá.
Fléttur og mosar eru alstaðar í klettum, en venjulegast
■eru flétturnar þó frumbyggjar þar.