Vísir - 17.06.1944, Page 103

VlSIR — þjóðMtíðarblað
103
Þróun pósts og síma á tíma-
bilinu 1874-1944
Eftir Gnðmuiid HlíðdaL
Póstlest í snjó.
tíðindi berast fyrst frá Kaup-
Stofnun póstsins og símans
hér á landi varð ekki aðeins á
nijög mismunandi tímdj heldur
einnig á mjög ólíkum tíma? bæ0i
að því er Bnerti tíðárandá, Íifh-
áðarhætti bg ásigkomulag þjóð-
arinnar. Pósturinn fæddist í lok
18. aldar, en Landssíminn í
lands, og auk þess öll þau gögn,
sem til eru í náttúrugripasafn-
inu í Reykjavik og dýrasafninu
í Kaupmannahöfn og í ýmsum
öðrum erlendum söfnum. Til
þess að verkið geti orðið sem
fullkomnast var auk þess sett
a laggirnar 6 manna nefnd árið
1931, til þess að skipuleggja
söfnun dýra og dýrafræðirann-
sókhir á íslandi, vegna útgáf-
unnar. Nefndina skipa 3 Islend-
ingar og 3 Danir. Af hálfu ís-
lendinga tókil sæti í nefndinni
Árni Friðriksson, Bjarni Sæ-
mundsson og Guðm. G. Bárðar-
son, en af hálfu Dana Ad. S.
Jensen, Johs. Schmidt og R.
Spárck. Árið 1933 létust Guðm.
G. Bárðarson og Johs. Sclimidt,
en í stað þeirra tóku Pálmi
Hannesson og Á. Vedel Táning
sæti í nefndinni, og við fráfall
Bjarna Sæmundssonar 1940 tók
Finnur Guðmundsson sæti í
nefndinni. Nefnd þessi stjórnar
einnig útgáfu verksins, en rit-
stjórar þess eru Árni Friðriks-
son og S. L. Tuxen.
Nefndin hefir útvegað styrki
úr íslenzkum og dönskum sjóð-
um til útgáfunnar og xannsókn-
anna í sambandi við hana, og á
vegum hennar hafa þegar all-
margir danskir og íslenzkir
dýrafræðingar og nokkrir ann-
arra þjóða menn unnið að söfn-
un dýra hér á landi ogrannsókn-
um þar að lútandi.
Útgáfa „The Zoology of Ice-
land“ hlýtur að valda þátta-
skiptum í sögu íslenzkra dýra-
fræðirannsókna. Eftir að því
verki er lokið munu rannsókn-
irnar einkum verða fólgnar í
nákvæmum sérrannsóknum, og
hljóta íslendingar sjálfir að taka
þar við forustinni, enda þótt
mikil samvinna við erlenda
dýrafræðinga sé bæði sjálfsögð
og óhjákvæmileg. En fyrsta
skilyrðið til þess, að Islendingar
geti leyst lxlutverk sitt á þessu
sviði af hendi, er að byggt verði
sem fyrst yfir náttúrugripa-
safnið, svo að það geti fram-
vegis orðið sú miðstöð og lyfti-
stöng allra rannsókna varðandi
dýrafræði, grasafræði og jarð-
fræði Islands, sem tíl var ætlasf
með stofnun þess.
byrjun 20. aldar. Pósturinn varð
til á einhverju hinu mesta
hörmunga- og þrenginga-tíma-
bili í sögu þjóðarinnar, þegar yf-
ir hana gengu hallæri, eldgos og
drepsóttir, og verzlun og stjórn
voru viðjuð í einokun og ein-
ræði. Hann varð til í deyfð, á-
hugaleysi og þegjandahætti
fólksins. Landssíminn binsvegar
brauzt fram með háreisti á tím-
um gróandi þjóðlífs og brenn-
andi áhuga frelsis og framfara
um leið og æðsta umboðsstjórn
Islands var flutt inn í landið.
I eftirfarandi línum verður
reynt að gefa örlítið yfirlit yf-
ir þróun pósts og síma á tíma-
bilinu 1874—1944, eða á þeim
70 árum, sem liðu frá því að
Island féklc sérstaka stjórnar-
skrá og þangað til það varð
sjálfstætt lýðveldi i annað sinn.
I. Pósturinn.
Til skipulagðra póstsam-
gangna var stofnað hér á landi
með konunglegri tilskipun 13.
dag maimánaðar 1776 og fyrsti
póstur á íslandi hóf göngu sína
10. febrúar 1782. Póststofnunin
er því mun eldri hér á landi en
Landssíminn, sem telst ekki
byrja aldur sinn fyrr en 29.
september 1906, þegar hrað-
skeytasamband við útlönd hófst
um sæsímann milli Islands og
Hjaltlands samtímis því, að tal-
síminn tók til starfa milli
Reykjavíkur og Seyðisf jarðar.
Árið 1874 var Island nýbúið
að fá sinn fyrsta póstmeistara
(Óla Finsen 1872). Áður hafði
bæjarfógetinn í Reykjavík ánn-
azt póstafgreiðsiuna þar, én
landfógetinn verið aðalgjaldkeri
stofunarinnar allt frá byrjun.
Árið 1872 voru tímamót í
sögu póstsins. Það ár var gefin
út ný póstreglugerð fyrir Island.
Með henni var póstmálunum
komið í nokkuð bætt horf, en
frá stofnun póstsins 1776 og ailt
fram til 1872, eða Um náíega
heillar aldar skeið, liöfðu póst-*
samgÖngurnar verið afar bág-
bornar. tJmmiðja 19. öld (1846)
var þeim i „Nýjum félagsritum“
lýst á þessa leið: „Póstgöngur
eru varla teljandi nema í Sunn-
lendingafjórðungi, því það er
aðeins tvisvar á ári að póstur
fer um hina fjórðungana. Það,
sem ber við í hverjum lands-
fjórðungi, þarf þess vegna miss-
iri eða ár til að komast í hina,
og það er ekki allsjaldan, að
mannahöfn í hæsia Íandsfjórð-
unginn, svo það er orðið mál-
tæki hjá öðrum þjóðum, að
skemmsta leið milli landsfjórð-
unga á Islandi liggi um Kaup-
mannahöfn.“
Árið 1874 fóru póstar 8 sinn-
um á ári um þessar 3 aðalpóst-
leiðií:
1. Reykjavík — StykkishóÍm-
ur — IsafjÖrður.
2. Reykjavík — Akureyri —
Djúpivogur.
3. Reykjavík — Kirkjubæjar-
klaustur — Djúpivogur.
Út frá þessum 3 aðalpóstleið-
um gengu svo 11 aukapóstleiðir
eða innanhéraðspóstar. Þá voru
engin strandferðaskip, en 8
sinnum á ári kom póstskip til
Reykjavíkur frá Danmörku.
Árið 1943 komu 152 skip með
póst frá litlöndum, þótt stríðs-