Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 27

VÍSIR — Þ.TÓÐIIÁTÍÐARBLAÐ
27
GUNNLÆUGUR KRISTMUNDSSON;
SANDGRÆÐSLA RÍKISINS.
x s
Sandgræðsla í Lándsveit (Hekla í baksýn).
I.
„Sjá nú, livað ég er beinaher,
brjóstin visin og fölar kinnar,
cldsteyptu lýsa hraunin hér
hörðum búsifjum ævi minnar.
Kóróna mín er kaldur snjár,
klömbrur hafísa mitt aðsctur,
þrautir mínar í þúsund ár
þekkir guð einn og talið getur.“
H. J. (1874).
Fyrir 70 árum var þjóðhátíð
haldin á Islandi. Þá minntist
þjóðin þúsund ára landnáms-
hyggðar Ingólfs Arnarsonar, er
talinn hefir verið fyrsti land-
neminn hér á landi.
Þáttaskipti voru þá i stjórn-
málasögu landsins og þjóðar-
innar. Með nýrri stjórnarskrá
fékk þá þjóðin fjárráð landsins
í sínar hendur. Konungur kom
til landsins og skáldin keppt-
ust um að flytja honum fagn-
aðarljóð og lieillaóskir.
Islenzka þjóðin, sem þá var
um 70.000 sálir, átti við knöpp
kjör að húa, harðindin voru
tíð og komu þungt niður á fén-
aði og fólki, um landið og gróð-
ur þess var litið hugsað.
Skáldin sáu föðurlandið í
nekt þess og örbirgð, rænt og
rúið, og þau skildu að framtíð
þjóðarinnar byggðist á gæðum
landsins. Um Island segir Matt-
hías Jochumsson:
„Þú ert allt, sem eigum vér,
ábyrgð vorri falið.
Margir segja, sjá það er
svikið, bert og kalið.
Það er satt; með sárri blygð
sjá þín börn þess vottinn,
fyrir svikna sátt og tryggð
sorg þín öll er sprottin.“
Búseta þjóðarinnar í landinu
í þúsund ár hafði verið á einn
veg: föðurlandið hafði fætt og
klætt börn sín, sem lífi,héldu,
— en lítið fengið aftur.
Á öndverðri landnámstíð
sagði Grímur háleyski við Ingi-
mund hinn gamla, fóstbróður
sinn, er þeir ræddu um lslands-
för: .*,Er mér sagt gott frá land-
kostum að þar gangi fé sjálfala
á vetrum, en fiskur í hverju
vatni. Skógar mildir, en frjálsir
af ágangi konunga og annara
illræðismanna.“
Landnemarnir vildu ekki lúta
konungum, heldur ráða sjálfir
landinu og hver fyrir sig hafa
sem mest af gæðum þess og
launa að engu. Eftir þúsund ár
voru landsgæðín gengin mjög
til þurrðar; þ4 fóru margir að
hugsa til Ameríkuferðar. Þá
skrifaði hinn nafnkunni maður
Einar Ásmundsson í Nesi, 6.
febrúar 1873, Jakobi Hálfdán-
arsyni og segir: „Æslcilegt hefði
verið, að allir hefðu komizt burt
af þessum hólma, svo Danir
hefði gelað séð ávöxtinn af
stjórnspeki sinni, eins og þeir
hafa séð, cða mátt sjá, annars-
staðar, ef þeir væru ekki blind-
ir, og nú í Hertogadæmunum
.... “ Síðar segir Einár Ás-
mundsson í sama bréfi: „Eftir
því sem cinhverjir sögufróðir
menn hafa talið, eru nú um
2000 ár síðan þeir fluttu sig
hingað. Nú getur verið að tím-
inn sé kominn til að hafa ennþá
vistaskipti. Skáld vor bafa spáð
nýrri gullöld á Islandi: — „Þá
munu aftur eyddu túnin gróa,
og akrar liera marga gyllta
stöng; þá munu aftur inn í
rökkri skóga, inndælir fuglar
hefja kátan söng“ — licfir eitt
skáldið sagt, og vísast er að
þetta rætist nú fyrir þjóð vorri,
þó að það verði í öðru landi og
á annan hátt en skáldið meinti.“
(Saga Islendinga í Vesturheimi
I, bls. 184—5.)
Það er eðlilegt, að lítið sé gert
til þess að verja gróður lands-
ins eyðingu, ef sá hugsunarhátt-
ur er ríkjandi, að flytja úr ein-
um stað á annan eftir því sem
landsgæðin ganga til þurrðar,
en svo mun það liafa verið á
landi hér viðast, þegar hin
fornu gæði eyddust, t. d. skógar
og veiðiföng, þá var flúið og
flutt á annan stað.
Á eftir skógarráninu fylgdi
uppblástur og sandfok á mörg-
um stöðum. Undan þeim ófögn-
uði flýðu margir, annaðhvort
að sjó hér á landi eða til Am-
eríku.
Stefán G. Stefánsson skáld í
Ameríku minnist æskustöðv-
anna í Mjóadal, sem nú er í
auðn, og segir:
„Á fornstöðvum okkar
er sviplegt að sögn,
tóm sandgröf er þar fram
í dölum.
Þar ráða nú öræfum auðn
og hún þögn,
en útrýmt er heiðló og smölum.
Og langt er nú síðan
í sandorpið kot
á sumardag fyrsta skall
erindisþrot."
Gunnar Sigurðsson lögfræð-
ingur frá Selalæk skrifaði í
Morgunblaðið um „Einar í
Bjólu“ áttræðan, og segir svo
um hann: „Hann ólst upp í
Landsveit og á Rangárvöllum
á þeim tíma, sem báðum þess-
um sveitum lá við landauðn af
sandfoki og harðæri. Einar
fluttist um fermingaraldur að
Kornbrekkum á Rangárvöllum.
(Kornbrekkur eru rétt við
Gunnarsholt). Jörð þessi var
fyrrum höfuðból, en hefir ver-
ið í eyði síðan Einar flutti það-
an fellisárið 1882. — Það hafa
vcrið daprir dagar hjá Einari
fyrrnefnt fellisár. 1 tvo sólar-
hringa áræddi hann ekki út úr
bænum, svo var sandkófið og
grjótflugið mannskætt. Þegar
hann svo á þriðja degi brýzt
út, þá er aðkoman sú, að bú-
peningurinn er ýmist dauður
eða hálfdaufur í sandorpnum
húsunum. Sum húsin voru
þannig lcikin, að gaddfreðnar
þekjurnar höfðu fletzt af veð-
urmegin." Þessi 4ýsing G. S. er
sönn. Sandfok og vikurhríð
tæta grassvörð af grónu landi
og torfþök af húsum. Einar
flýði úr sandinum á Kornbrekk
um, en settist að á grasbjdi i
næstu sveit.
Svo mikill var mannflóttinn
til Ameríku frá Islandi 4 árun-
m 188Q-189Q, Íflíiósiý^
r—
Ranglátur,