Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 84

84
VÍSIR — ÞJiÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
mjmn 'i,
hér þungu bjargi með óbilandi
elju sinni og stakri ósérplægni
í söfnun íslenzkra þjóðlaga og
reisir sér ævarandi minnisvarða
með útgáfu Þjóðlagasafns síns
1909. Sveinbjörn Sveinbjörns-
son, höfundur þjóðsöngsins
1874, aflar sér meiri leilcni í
ritun tónbálks og leik á bljóð-
færi en áður bafði þekkzt, og
umskapar hann talsvert af
i)jóðlögum í linökralausum og
sléttfelldum notkunarstil með
smekkvíslegri velhljóman, enda
þótt bann væri Iengst af búsett-
ur erlendis. Mai'gir sönglaga-
böfundar rísa nú upp og taka
til að yrkja uppi bina myndauð-
ugu Ijóðlist okkar. Að þessu
sinni verður ekki rúm til að
telja þá alla upp, en sameigin-
leg einkenni þessa timabils eru
fólgin í eftirminnileik hinnar
söngliæfu laglínú, svo að jafn-
vel þeir, sem búa við hina full-
komnustu tónmenningu, standa
fullir aðdáunar gagnvart ein-
faldleika fegurðarinnar. Fremst
ber þar að nefna Sigfús Ein-
arsson, Jón Laxdal, Árna Tbor-
steinson og Sigvalda Kalda-
lóns. Brynjólfur Þorláksson
heldur Iengi áfram forgöngu-
starfi Jónasar Helgasonar við
söngkennslu og gefur út binar
fyrstu bljóðfærabækur, laga-
söfn fyrir stofuorgel, sem jafn-
vel enn njóta ahnennra vin-
sælda sakir góðs úrvals og
vandaðs frágangs í raddsetn-
ingu. Við eignumst bina fyrstu
atvinnubljóðfæraleikara, Har-
ald Sigurðsson píanista, Pál ts-
ólfsson organista, Þórarinn
Guðmundsson fiðluleikara; Pét-
ur Jónsson öðlast brautar'gengi
sem Wagner-söngvari, og Jón
Leifs beldur áfram þjóðlaga-
rannsóknum Bjarna Þorsteins-
sonar, býj- gömlum kvæðalög-
um víðfeðman bljóðfæi-abún-
ing og tekur að semja tónverk
í stæi-ra broti en áður hefir ver-
ið rejmt. Músíkskóli er stofnað-
ur á Akureyiá, Hljóðfæi'áskól-
inn starfar í Reykjavík, og Tón-
listarskólinn hefur göngu sína.
Fyrsta symfóníuorkestrið er
stofnsett sem lögbundið félag,
Hljómsveit Reykjavíkur, og
stai-far það þannig þar til 1932.
Samband íslenzkra lcarlakóra
ris upp og nokkru siðar einnig
Landssamband blandaðra kói*a
og kvennakói-a, nokkrir ábuga-
menn um tónlist stofna Tónlist-
ai’félagið með takmarkaðri
meðlimatölu, en atvinnutónlist-
armenn sameinast í Félagi ís-
lenzkra bljóðfæraleikara, og
þeir sem enn eru ófélagsbundn-
ir í hópi starfandi tónlistar-
manna mynda með sér ný sam-
tök, Félág íslenzkra tónlistar-
manna. Ríkisútvarpið tekur til
starfa og kynnir þjóðinni mik-
ið af allskonar óþekktum
heimsverkum meistaranna með
vélrænum flutningi liljómplöt-
unnar, einsöngvurum, einleikur-
um, hljómsveitum, kammer-
músikbljómleikum, kórsöngv-
um og tónlistarfyrirlestrum.
Tónlistartimarit bafa verið
gefin út, Hljómlistin, Heimir
(eldri), Heimir (yngri) og
Tónlistin, og tónlistargagnrýn-
endur liafa starfað við bin lielztu
dagblöð, Árni Thorsteinson
við ísland og Morgunblaðið og
Sigfús Einarsson og Emil
Thoroddsen, er lilaut fyrstu
verðlaun ásamt Páli Isólfssyni
fyrir alþingishátíðarkantötu
sína 1930, við Morgunblað-
ið. Þannig þokumst við sífellt
nær því að verða fullveðja á
sviði tónlistar. íslenzkir . tón-
listarmenn fæi'ast nú æ stærri
vei’k í fang; svítur, sónötur og
tilbi’igðavei’k eru nú ekki leng-
ur eins og fjarræn ævintýri,
beldur nærtæk tónlistarform,
sem keppzt er um að innblása
íslenzkri hugsun, eins og þroski
stendur til. Fyrsti islenzki söng-
leikurinn er saminn af Sigurði
Þói-ðarsyni, byggður úr þjóð-
lífsþáttum frá niðurlægingar-
tímum íslenzkra stjórnarbátta,
og nokkru áður semur kant-
ötutónskáldið Björgvin Guð-
mundsson þjóðsagnaleikinn
Skrúðsbóndann með leiksviðs-
söng og hljóðfæraívafi. Karla-
kórarnir vaxa og auka vinsæld-
ir sínar undir raddþjálfandi
leiðsögu Sigurðar Birkis, þar til
bann er skipaður söngmála-
stjóri hinnar íslenzku þjóð-
kirkju. Nótnaútgáfur koma út
árlega, en þó ekki í samræmi
við aðrar bókmenntir, að
nokkru leyti vegna seinvirkra
framleiðsluaðferða.
Meðal tónmenntaðra þjóða
bafa íslendingar til- skamms
tima talizt frekar ótónvís þjóð,
því að lítið orð hefir allt fram
á þessa öld farið af sönghróðri
okkar, og hefir það þótt sanna
einkunn þá, sem Suðurlandabú-
ar bafa fest við norrænar þjóð-
ir: Fi’isia non cantat. Þessi um-
mæli ber þó ekki að taka bók-
slaflega. Eðlismunur söngsins
er mikill með hinum ýmsu þjóð-
flokkum; sumir syngja vegna
fagurrar raddar, aðrir vegna
túlkunar á innihaldi; norrænn
söngur finnur ekki fullnægingu
í glitríkum gljáa suðrænnar
nautnalöngunar, hann er í raun-
inni ekki sjálfum sér nógur
sem uppfylling lifstjáningar-
innar, bann er aðeins ytra borð
á djúpri tilfinningu, örlitið brot
ftf leyndg lífi. Menntunarskqrt’
ur befir lengi torveldað Islend-
ingum aðgang að hinum víð-
lyfta sönghelli dvergsins Þjóð-
rerirs. Öldum saman hafa þeir
kyrjað forneskjuleg lög sín til
þess að lialda á lofti minning-
unni um gamlar hetjur og varð-
veita þar með sitt eigið móður-
mál. Þeirra söngur var frásagn-
arsöngur bins lifandi orðs. Og
jafnvel þótt selta særoksins
barkaði bálsinn og aska eld-
fjallanna skrældi góminn, béldu
þeir við lýði uppteknum liætti
feðra sinna. Ríman og rímna-
lagið var óaðskiljanleg beild
þjóðborins sagnar- og söng-
anda, sem kveðið bafði þrek
og þrótt í undirokaða þjóð og
bjargað benni frá dauðans riki
á binum liáskalegustu tímum.
Með alþýðlegri sönghreyfingu
er sjálfstæði landsins loks sung-
ið inn í björtu þjóðarinnar,
hugirnir opnast fyrir heill föð-
urlandsins og lífstilfinningin
vex. Hið íslenzka lýðveldi þarf
sinn söng, máttugan og ein-
faldan almenningssöng, er
sprettur upp úr hljómdjúpi
horfinna tíma, markaður bar-
áttusvip barðra alda, gegn-
slunginn meginþáttum bjarg-
fastrar drenglundar og óskeik-
ullar trúmennsku. Þegar liin
unga tónmenning þessa lands
beinist öll að því marki, mun
öruggt standa sjálfstæði íslend-
inga undir merki hins nýborna
lýðveldis, og þá mun rætast
ósk fyrstu stjórnarskrárinnar
frá 1874 um þjóðlegt sönglíf.
Úi annálum.
1 7 2 8:
Kom sérleg kongl. Majestets
skikkan til prófastsins í Rang-
árþingi, séra Þorleifs Arasonar
og sýslumanns Hákonar Hann-
essonar, og þeir, svo sem com-a
missarii skyldu rannsaka og
dæma, hvort Apollonie Svartz-
kopf, sem á undanförnu ári dó
á Bessastöðum, hefði verið fyr-
irfarið með eitri, en sýslumann-
inum í Árnessýslu, Sigurði Sig-
urðssyni, að vera sóknari máls-
ins. Hér um héldu þeir lang-
samt þing um sumarið á Kópa-
vogi, sem endaði þann 24. Octo-
bris, jafijvel þótt málið fengi
eigi til fulls sína endalykt 1 það
sinn, þar commisariis samdi
ekki í ölfu, og vék því sýslu-
maðurinn Hákon, samt sak-
sóknarinn, fyrri í burtu. En til
þessa þings var stefnt landfóget-
anum Cornelivis Wwlf, vicelög-
manninum Niels, hans kvinnu,
öllu heimafólki á Bessastöðum
(og) mörgum öðrum þar i
kring, að vitna hvað þeir vissu
eður heyrðu hér um. En til vitn-
isburðar áheyrslu amtmannin-
um , Niels Fuhrmann, og báð-
um þeim mæðgum Katharine
Holm og hennar dóttur Karen:
Holm, Páll Kinch, þá arbeiðis-
karl á Eyrarbakka, hafði vitnað:
um veturinn áður í Kaupenhafn
og framborið þar sögn Appol-
lonie Svartzkopfez, við hverja
hann hafði talað hér á Bessa-
stöðúm, skömmu fyrir hennar-
dauða, kom eigi á þetta Kópa-
vogsþing, þótt stefndur væri.
Því dæmdi séra Þorleifur hann
í straff á æru og peningum,
amtmapninn öldungis saklaus-
an fyrir þessu verki, þar einkis
vitni sneiddi upp á hann, sömu-
leiðis mæðgurnar báðar fríar.
Þessi stúlka, Appolline Svartz-
kopf, hafði áður í Kaupenhafn
klagað til amtmannsins, að
brugðið hefði upp við sig eig-
inorði, og vann það mál, bæði
fyrir consistorio og hæstarétti,
svo hann skyldaðist til að ekta
hana og tilhlýðilega að forsorga
svo lengi, sem það frestaðist.
Kom hún því hingað á Hólms-
skipi fyrir fardaga Anno 1722,
meinti geð hans kynni að mýkj-
ast, en lúðurinn vildi eigi svo
láta. Samt var hún á hans kost
til þess hún deyði. Var sögð vel
að sér, og lá mörgum hér í landi
gott orð til hennar, sem við
hana kynntust, þóttist og mega
reiða sig upp á liðsinni góðs
fólks 1 sínu lándi.
172 8:
Þann 8. Febr. drukknaði í
Leirá hjá Leirárgörðum séra
Torfi Hannesson í Saurbæ, 58
ára gamall; hafði embættað
sama sunnudag á Melum, og
var þá á lieimferð; var fylgjar-
inn úrræðalítill, en hestur
prestsins slæmur, sem eigi gat
hreinlega tekið sig upp úr ánni,
vatnslítilli, svo presturinn féll
aftur af honum.
Þórdís Markúsdóttir á Stokks-
eyri, nafnkunnug af öðru en
dyggðum, dó úr svefni, hartnær
komin undir bannfæringu.
Seint í kauptíð um sumarið
hvarf úr sæng sinni um nótt
kaupmaðurinn á Skutulsfjarð-
areyri, Birk; fannst drukknað-
ur skammt frá kaupstaðnum
undir sjóarklettum; var nokk-
ur misklíð innfallin í millum
hans og sýslumannsins Markús-
ar Bergssonar út af kauphöndl-
un.
(Hítardalsannáll).
1.1—ii. )