Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 18

18 VÍSIR — ÞJiÓÐIIÁTÍÐARBLAÐ
þátt og mun hafa málað fjölda
leiktjalda.
Það er miklu oftar talað um
Þórarin Þorláksson sem föður
íslenzkrar málaralistar, og má
það til sanns vegar færa, því að
með honum hefst órofin fram-
vinda í málaralist, enda þótt
hann yrði að stunda list sína
sem frístundastarf að mikLu
leyti. Þórarinn nam málaralist
í listaháskóla i Ivaupmanna-
höfn þegar hann var orðinn
fulltiða maður. Hann var vand-
virkur málari og hagur mjög,
einlægur náttúruskoðari enda
„strangur naturalisti i list sinni.
Hann má telja höfund íslenzkr-
ar landslagslistar, og eru síðustu
málverk lians óefað hin beztu
er hann málaði, enda i tölu
beztu málverka íslendinga.
Einar Jónsson.
Nú vikur sögunni um stund
frá málaralist og til hins fyrsta
myndhöggvara, er íslendingar
eignast. Einar Jónsson frá Galta-
felli er nú maður sjötugur,
fæddur 11. maí 1874, þjóð-
hátíðarárið svonefnda. Kom
snemma í Ijós hjá honum hag-
leikur mikill og drátthegurð, og
mátti heita að hvað eina léki
honum í höndum. En samfara
hagleik varð það snemma ljóst
að Einar var afburða vel gef-
inn og mikill einstaklings-
hyggjumaður, þótt dult færi.
Einar leitaði sér ungur mennt-
unar utanlands, einkum i
Þýzkalandi og Danmörku, og
öðlaðist skjótt mikla leikni, eins
og vænta mátti. Leið og eigi á
löngu fyrr en hann tók að vekja
athygli bæði utanlands og heima
fyrir, en þó leið svo fram til
1907, að íslendingar höfðu ekki
eignazt neina mynd eftir hann.
En það ár var reist fyrsta ís-
lenzka standmyndin i Reykja-
vík, myndin af Jónasi Hall-
grímssyni eftir Einar, við
Lækjargötu, fyrir forgöngu
Stúdentafélags Reykjavikur.
Árið 1911 var honum falið að
gera slandmynd af Jóni Sigurðs-
syni i tilefni af 100 ára afmæli
forselans, og var sú mynd reist
i Rejdcjavik nokkuru síðar. Loks
kostaði Iðnaðarmannafélagið i
Reykjavík standmynd Einars af
Ingólfi landnámsmanni, sem
stendur á Arnarhóli, og íslenzka
ríkið standmynd af Hannesi
Hafstein.
. Það kom þó snemma í ljós, að
Einari Jónssyni lét margt betur
en að gera myndastyttur í hin-
um liefðbundna stíl, enda eru
þær standmyndir Einars, sem í
kopar hafa verið steyptar,
minnstur hutinn af afköstum
hans. Hann hafði þá fyrir löngu
fundið sitt sérkennilega og per-
sónulega listarl'orm og gerði nú
hverja stórmyndina af annari,
djarfar í línum og formum,
þrungnar djúpri hugsunog tákn-
um (symbolik). Það er eftir-
tektarvert, að Einar Jónsson
tjáir drauma sína og hugsanir í
Iiöggmyndalist á þeim tíma er
myndhöggvaralist er að miklu
leyti í viðjum fornlistarinnar.
Hann líkist í fæstu eða engu
þeim samtímamönnum sínum,
er hæst bar á í höggmyndalist,
enda þótt hann* hafi vafalausl
margt af þeim lært. Af ein-
hyggju hans leiðir að hann tem-
ur sér mjög sérkennilegt og
frumlegt listarform, sem hann
starfar að alla ævi að þjálfa og
temja. Or íslenzkri arfleifð
hefir hann helgað sér speki
Hávamála og draumsjónir Sól-
arljóða, og er það út af fyrir
sig ekki lítill prófsteinn á listar-
gáfu hans, að honum hefir tek-
izt að fella saman í órjúfandi
heild formfegurð hins litlausa
efnis og skáldskap sinn og hug-
anir.
Því miður er ekki nema fátt
eitt af listaverkum Einars Jóns-
sonar í varanlegu efni. Lang-
samlega mestur hluti verkanna
eru veikbyggðar gibsafsteypur
af leirmyndum. Má heila að
ekkert hafi verið steypt í málm
af verkum hans, annað en opin-
ber minnismerki þau er að
framan getur.
Alþingi syndi honum á sínum
tíma þá dæmalausu rausn að
bjóða honum listarlaun og láta
honum í té hús, sem eftir þeirra
tima mælikvarða var mjög
myndarlegt. Því miður liefir
verið látið við þetta sitja, og
veldur því sumpart sinnuleysi
hins opinhera og sumpart hlé-"
drægni listamannsins sjálfs.
Hann er starfsmaður meiri en
auglýsingamaður og gerir meiri
kröfur til sjálfs sín en annara.
Þess má einnig geta, þótt það
komi þessu máli ekki sérstak-
lega við, að liann er sjaldgæfur
mannkostamaður og hin hug-
ljúfasta persóna. Fyrir þá sök
hrífast þeir, er manninum kyim-
ast jafnvel enn meira af honum
sjálfum en hinum merkilegu
listaverkum lians.
Ásgrímur, Kjarval
og- Jón Stefánsson.
Áðu r en Þórarinn Þorláksson
er frá fallinn eru þegar komnir
fram á sjónarsviðið þrír málar-
ar, sein telja má höfunda ís-
lenzkrar nýtízku málaralistar.
Þessir þrír menn eru ákaflega
ólíkir hver öðrum, en þó er eins'
og aldrei sé liægt að nefna þá
öðruvísi en þrjá saman. Ás-
grimur Jónsson er elztur þeirra,
á 69. ári. Hann stúndaði í fimm
ár nám í Kaupmannahöfn, fyrst
á teikniskóla, síðan á Listahá-
skólanum en fór auk þess náms-
ferðir um Evrópu. Ásgrímur
öðlaðist snemma undraverða
Ifeikni í meðferð vatnslita, en
hneigðist síðar æ meir að olíu-
litum. Er allur hans listarferill
orðinn liinn frægasti, enda um
stöðuga og örugga framvindu
og framför að ræða. Að eðlis-
fari liefir Ásgrímur ríka litatil-
finningu og ákaflega öruggt
handbragð. Hann mun því hafa
gert sér það ljóst, að honum
myndi fyrr eða síðar Iiætta við
að verða „virtuoso“ í listinni,
leggja meiri rækt við ytri áferð
en innra líf og inniliald. En með
liverju verki sem hann vinnur
virðist hann sækja dýpra og'
losna við fleiri fjötra,' og er hætt
við þvi að íhaldssamir listskoð-
endur myndu láta sér ofbjóða
frjálsræði hans, ef liann væri
ekkr fyrir löngu orðinn mikils-
virtasti málari íslendinga.
Jón Stefánsson er 63 ára að
aldri og ætlaði að afloknu st”d-
Botnssúlur (málverk eftir Ásgrím Jónsson).