Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 15

VlSIR — ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
15
Ilelgi Bergsson;
Um verzlun og framtak.
Færum oss sjá
Það er ósvikin reynsla lands-
manna, að sjálfs sé höndin holl-
ust, og sú reynsla hefir verið
þeim leiðarljós í myrkri margra
alda erlendrar yfirdrottnunar
að lokatakmarkinu, endur-
heimtun fullkomins sjálfstæðis.
Án sjálfstæðis i anda og at-
höfn' hefði þjóð vor þegar á
fyrstu árum tilveru sinnar ein-
göngu orðið landnemar norsks
konungsvalds, og þjóðfrelsis-
krafa Islendinga naumast nokk-
urntíma orðið til. En frum-
byggjar þessa lands völdu aðra
leið. Þeir sögðu sig úr lögum
við norsku krúnuna og skópu
hér nýtt ríki, byggt af íslenzlcri
þjóð, sem var gædd sjálfstæðri
þjóðarvitund og frelsislöngun.
Þessi þjóð megnaði á fáum
öldum að skapa gullaldarbók-
menntir og stjórnlagagrundvöll,
er reyndist fyrirboði ]æss, sem
lcoma skyldi, og að síðustu en
ekki sízt að viðhalda tungú
sinni, sem frændþjóð okkar
týndi í ölduróti síðari tíma um-
róta, en með þessu sannaði hún
sjálfstæðan tilverurétt sinn
öldnum og óbornum. Það út af
fyrir sig, -að frelsið glataðist,
sannar ekki hið gagnstæða.
Stærri og voldugri þjóðir hefir
hent sama ólán, en eftir sem áð-
ur haldið fast á þjóðarrétti sín-
um. Glötun frelsisins er ekki
það sama og að glata réttinum
til þess að njóta þess, frelsis-
skerðingin þarf ekki að fela í
sér varanlegan ósigur frjáls-
ræðisins.
Hefðum vér alla tíð skilið, að
hornsteinninn undir þjóðfrelsi
voru hlaut vegna legu landsins
að livíla á möguleikum vorum
til verzlunar og viðskipta við
nágrannaþjóðirnar, hefðum vér
haft framsýni til að sjá, að oss
var það brýn nauðsyn, að þessi
viðskipti yrðu í höndum lands-
manna sjálfra, og ekki lagt ár-
ar í bát í bókstaflegri merkingu
þess orðs, þá lilyti ])róunarsaga
þjóðarinnar, þrátt fyrir óáran
og allskonar hamfarir íslenzkr-
ar náttúru á umliðnum öld-
um, að hafa orðið öll á aðra
lund.
Samfara afsali fullveldisins
hættu landsmenn að hirða um
verzlun sína og siglingar. Fjöi'-
fsr björg í bú.
egg þessai’ar þjóðar var fengið
í hendur mönnum með óíslenzk
sjónarmið, mönnum, sem aldrei
höfðu möguleika til þess að
skilja kjör vor og þjóðarnauð-
syn. Það, sem á eftir kom, var
aðeins atriðaskipti sama niður-
lægingarþáttarins, en i honum
verður auðmýkingin sárust, því
þá er jafnvel gengið svo á rétt
vorn, að landsins börn eru hýdd,
dæmd til Brimai’hólmþrælkun-
ar og aleigumissis fyrir þá „yf-
irsjón“, að selja nokkra fiska
öðrum kaupmanni en þeim, er
fyrirskipað var af ei’lendu vald-
boði.
En niðui’lægingin og auðmýk-
ingin snúa að hinni pólitísku
hlið málsins, þjóðhagslega hlið
nxálsins var engu síður alvar-
leg, því að afsal sjálfsforræðis
vors varð i framkvæmdinni
meira en afsal pólitísks eðlis,
það var afsal þess verzlunar-
ágóða, er landinu liafði fallið í
skaut eins lengi og eigin sldp
sigldu um Islands ála „færandi
varninginn heim“, en til þessa
afsals má að minu áliti rekja
hina efnalegu kyrrstöðu, sem
liefir auðkennt landið frarn á
tuttugustu öld. Að landsmenn
létu sér úr greipum ganga tæki-
færið til að ala sína eigin verzl-
unarstétt og halda uppi sínurn
eigin siglingum, olli þvi, að
þjóðin varð enn háðari og auð-
sveipai’i leilcsoppur í liöndum
síðari tirna misyndismanna.
Meðal hagfræðinga hafa oft
verið umræður um áhrif liinna
ýrnsu atvinnugreina á þá auð-
myndun, er var nauðsynlegur
undanfari liinna stói’fenglegu
umbrota atvinnulífsins á síðari
hluta átjándu aldar. Nokkrir
þeirra, með þýzka liagfræðing-
inn Werner Somhart í farar-
broddi, liafa leitað og þótzt
finna upptölc hennar í akur-
yrkju hinna stóru landsetra
jarðardrottna miðaldanna, með-
an flestir aði'ir hafa séð hana
í verzlunarágóða kaupmann-
anna í liinum uppvaxandi borg-
um. Hvað Island áhrjerir má tví-
mælalaust scgja, að rnesti
þrándnrirm í götu nauðsynlegr-
ar umsköpunar á atvinnulífi
þjóðarinnar hafi verið lcaup-
mannaleysið, sem þjóðin varð
að búa við, og er ekki í því til-
liti eingöngu hægt að skella
skuldinni á ei’lent kiigunarvald
og einokunarverzlun; iheldni og
framsýnisskortur landsmanna
sjálfra átti þar líka nokkra
sök. Bændur landsins óttuðust
þá, sem nú, flóttann úr sveit-
unum, og litu það óhýru auga,
ef kaupmenn — að vísu erlend-
ir — gerðu sig líklega til að
hafa hér fasta búsetu og reka
fisltiveiðar úr verstöðvum
landsins, þar sem slikt hafði á-
lirif á framboð vinnuaflsins.
Fyi'ir eyland sem Island, með
einhæfa framleiðslumöguleika,
var alþjóðleg verzlun horn-
steinn þjóðlegrar velmegunar,
en skiptimynt okkar á þeim
markaði lá tiltölulega óhreyfð
um nokkui-ra alda skeið á fiski-
miðurn landsins, vegna fjár-
hagslegs getuleysis fólksins og
trúleysis þess á sjálft sig og
gæði landsins.
Trúleysið á hinn bóginn var
ekki eingöngu afleiðing grimm-
úðugra lífsbaráttuskilyi’ða, það
átti lika rót sína að rekja til
allskonar efasemda, sem erlent
vanmat á gæðum landsins
smeygði inn i vitund fólksins.
Ef taka liefði átt mark á um-
sögn dansks yfirvalds um frarn-
tíðarmöguleika landsins, þá var
ástandið hvorki glæsilegt né
gii-nilegt til framdráttar á þessu
landi. Að dómi þessa yfirvalds
var hvorki kostur að koma hér
upp stærri skipum og fjölga
veiðai’færum, og ekki varð held-
ur aflað meir en þá var gert.
Auk þess taldi það ekkert gagn
að því að senda sendiskip milli
Islands og Danmerkur, og póst-
samgöngum á Islandi var ekki
hægt að korna á vegna snjóa,
frosta og alls kyns tálmana.
Þetta var hið erlenda sjónar-
mið, óraunhæft, lamandi og
seigdrepandi fyrir þá, senx land-
ið áttu að byggja.
Forys tumönnum þj óðarinnar
varð það líka ljóst, að brýn-
ustu nauðsyn har til þess að hið
íslenzka sjónannið léti til sín
taka hið bráðasta og velcti þjóð-
ina af mörg hundruð ára dróma,
hvetti liana fram til nýrra dáða.
Þegar ástandið var sem
ískyggilegast, eignaðist þjóðiix
Skúla Magniisson, sem átti sinn
þátt í því að hrekja Hörmang-
ara af höndum hennai’, og var
það fyi’sta hölundarsárið, er ó-
heillavættur landsins — einolc-
unin ei’lenda — varð fyrir.
Þann 1. jan. 1788 var vei’zl-
unin gefin frjáls öllurn þegnum
Danakonungs, en svo hafði kúg-
unin heltekið hugi landsmanna
og framtak, að það tók þá meir
en hálfa öld að koma athafna-
málum sínum á ski'ið, og um
það bil 75 ár liðu, þar til þjóð-
in eignaðist sína eigin kaup-
mannastétt, en með sköpun inn-
lendrar vei'zlunarstéttar var
stigið fyrsta sporið til innlendx'-
ar auðmyndunar, sem atvinnu-
þróun síðai’i tíma gat svo byggt
tilveru sína á, enda þótt fljót-
lega ræki að því að landsmenn
yrðu að leita á náðir hins er-
lenda peningamarkaðs um lán.
Slikar lántölcur hafa siðar orð-
ið mjög algengar og þjóðinni
hrýnasta nauðsyn, enda gerðar
af frjálsum vilja eftir fyrirfram
gerðum áætlunum. Hvort nýt-
ing þessa fjármagns hefir alla
tíð vei’ið þjóðhagslega rétt, er
annað mál, sem ekki á hér
heima;
Það var þó ekki fyrr en eft-
ir 1855 að verulegur skriður
komst á verzlunina, en í þann
mund var viðskiptavelta lands-
ins einar þrjár milljónir króna.
Framleiðslan var litil og óvönd-
uð og hrökk ekki til fyrir inn-
lcaupum á brýnustu þörfum.
Engu að síður lá leiðin nú opin
fyrir framtak landsmanna, enda
þótt grýtt væri, og upp frá þessu
má segja að skammt liafi orðið
stórra högga milli. Islendingar
tóku sér sjálfir fyrir hendur að
reka slyðruorð af landi og þjóð
og sanna tilverurétt sinn sem
aðili í samfélagi fi'jálsra þjóða.
Skömrnu áður en landsmenn
fengu stjórnarskrána, eru ís-
lenzkir kaupmenn byrjaðir að
verzla við England með hesta
og kvikfé og þótt sú verzlun
ætti sér ekki langra lífdaga auð-
ið, af skiljanlegum ástæðum, þá
átti þó einmitt þetta land eftir
að vérða bezta markaðsland
vort fyrir fiskiafurðir þær, er
hið unga Island ætlaði að byggja
sjálfstæða tilveru sína á.
Hinn hagx'æni ávinningur,
sem orðið hafði, hefði þó ver-
ið hægai'i og jafnvel óhugsan-
legur, ef sigur þjóðarinnar á
liinum pólitíslca vettvangi hefði
.ekki riitt honum braut. Auðvit-
að áttu þeir sigrar rætur sínar
að rekja langt út fyrir ,mörk