Vísir - 17.06.1944, Side 15

Vísir - 17.06.1944, Side 15
VlSIR — ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ 15 Ilelgi Bergsson; Um verzlun og framtak. Færum oss sjá Það er ósvikin reynsla lands- manna, að sjálfs sé höndin holl- ust, og sú reynsla hefir verið þeim leiðarljós í myrkri margra alda erlendrar yfirdrottnunar að lokatakmarkinu, endur- heimtun fullkomins sjálfstæðis. Án sjálfstæðis i anda og at- höfn' hefði þjóð vor þegar á fyrstu árum tilveru sinnar ein- göngu orðið landnemar norsks konungsvalds, og þjóðfrelsis- krafa Islendinga naumast nokk- urntíma orðið til. En frum- byggjar þessa lands völdu aðra leið. Þeir sögðu sig úr lögum við norsku krúnuna og skópu hér nýtt ríki, byggt af íslenzlcri þjóð, sem var gædd sjálfstæðri þjóðarvitund og frelsislöngun. Þessi þjóð megnaði á fáum öldum að skapa gullaldarbók- menntir og stjórnlagagrundvöll, er reyndist fyrirboði ]æss, sem lcoma skyldi, og að síðustu en ekki sízt að viðhalda tungú sinni, sem frændþjóð okkar týndi í ölduróti síðari tíma um- róta, en með þessu sannaði hún sjálfstæðan tilverurétt sinn öldnum og óbornum. Það út af fyrir sig, -að frelsið glataðist, sannar ekki hið gagnstæða. Stærri og voldugri þjóðir hefir hent sama ólán, en eftir sem áð- ur haldið fast á þjóðarrétti sín- um. Glötun frelsisins er ekki það sama og að glata réttinum til þess að njóta þess, frelsis- skerðingin þarf ekki að fela í sér varanlegan ósigur frjáls- ræðisins. Hefðum vér alla tíð skilið, að hornsteinninn undir þjóðfrelsi voru hlaut vegna legu landsins að livíla á möguleikum vorum til verzlunar og viðskipta við nágrannaþjóðirnar, hefðum vér haft framsýni til að sjá, að oss var það brýn nauðsyn, að þessi viðskipti yrðu í höndum lands- manna sjálfra, og ekki lagt ár- ar í bát í bókstaflegri merkingu þess orðs, þá lilyti ])róunarsaga þjóðarinnar, þrátt fyrir óáran og allskonar hamfarir íslenzkr- ar náttúru á umliðnum öld- um, að hafa orðið öll á aðra lund. Samfara afsali fullveldisins hættu landsmenn að hirða um verzlun sína og siglingar. Fjöi'- fsr björg í bú. egg þessai’ar þjóðar var fengið í hendur mönnum með óíslenzk sjónarmið, mönnum, sem aldrei höfðu möguleika til þess að skilja kjör vor og þjóðarnauð- syn. Það, sem á eftir kom, var aðeins atriðaskipti sama niður- lægingarþáttarins, en i honum verður auðmýkingin sárust, því þá er jafnvel gengið svo á rétt vorn, að landsins börn eru hýdd, dæmd til Brimai’hólmþrælkun- ar og aleigumissis fyrir þá „yf- irsjón“, að selja nokkra fiska öðrum kaupmanni en þeim, er fyrirskipað var af ei’lendu vald- boði. En niðui’lægingin og auðmýk- ingin snúa að hinni pólitísku hlið málsins, þjóðhagslega hlið nxálsins var engu síður alvar- leg, því að afsal sjálfsforræðis vors varð i framkvæmdinni meira en afsal pólitísks eðlis, það var afsal þess verzlunar- ágóða, er landinu liafði fallið í skaut eins lengi og eigin sldp sigldu um Islands ála „færandi varninginn heim“, en til þessa afsals má að minu áliti rekja hina efnalegu kyrrstöðu, sem liefir auðkennt landið frarn á tuttugustu öld. Að landsmenn létu sér úr greipum ganga tæki- færið til að ala sína eigin verzl- unarstétt og halda uppi sínurn eigin siglingum, olli þvi, að þjóðin varð enn háðari og auð- sveipai’i leilcsoppur í liöndum síðari tirna misyndismanna. Meðal hagfræðinga hafa oft verið umræður um áhrif liinna ýrnsu atvinnugreina á þá auð- myndun, er var nauðsynlegur undanfari liinna stói’fenglegu umbrota atvinnulífsins á síðari hluta átjándu aldar. Nokkrir þeirra, með þýzka liagfræðing- inn Werner Somhart í farar- broddi, liafa leitað og þótzt finna upptölc hennar í akur- yrkju hinna stóru landsetra jarðardrottna miðaldanna, með- an flestir aði'ir hafa séð hana í verzlunarágóða kaupmann- anna í liinum uppvaxandi borg- um. Hvað Island áhrjerir má tví- mælalaust scgja, að rnesti þrándnrirm í götu nauðsynlegr- ar umsköpunar á atvinnulífi þjóðarinnar hafi verið lcaup- mannaleysið, sem þjóðin varð að búa við, og er ekki í því til- liti eingöngu hægt að skella skuldinni á ei’lent kiigunarvald og einokunarverzlun; iheldni og framsýnisskortur landsmanna sjálfra átti þar líka nokkra sök. Bændur landsins óttuðust þá, sem nú, flóttann úr sveit- unum, og litu það óhýru auga, ef kaupmenn — að vísu erlend- ir — gerðu sig líklega til að hafa hér fasta búsetu og reka fisltiveiðar úr verstöðvum landsins, þar sem slikt hafði á- lirif á framboð vinnuaflsins. Fyi'ir eyland sem Island, með einhæfa framleiðslumöguleika, var alþjóðleg verzlun horn- steinn þjóðlegrar velmegunar, en skiptimynt okkar á þeim markaði lá tiltölulega óhreyfð um nokkui-ra alda skeið á fiski- miðurn landsins, vegna fjár- hagslegs getuleysis fólksins og trúleysis þess á sjálft sig og gæði landsins. Trúleysið á hinn bóginn var ekki eingöngu afleiðing grimm- úðugra lífsbaráttuskilyi’ða, það átti lika rót sína að rekja til allskonar efasemda, sem erlent vanmat á gæðum landsins smeygði inn i vitund fólksins. Ef taka liefði átt mark á um- sögn dansks yfirvalds um frarn- tíðarmöguleika landsins, þá var ástandið hvorki glæsilegt né gii-nilegt til framdráttar á þessu landi. Að dómi þessa yfirvalds var hvorki kostur að koma hér upp stærri skipum og fjölga veiðai’færum, og ekki varð held- ur aflað meir en þá var gert. Auk þess taldi það ekkert gagn að því að senda sendiskip milli Islands og Danmerkur, og póst- samgöngum á Islandi var ekki hægt að korna á vegna snjóa, frosta og alls kyns tálmana. Þetta var hið erlenda sjónar- mið, óraunhæft, lamandi og seigdrepandi fyrir þá, senx land- ið áttu að byggja. Forys tumönnum þj óðarinnar varð það líka ljóst, að brýn- ustu nauðsyn har til þess að hið íslenzka sjónannið léti til sín taka hið bráðasta og velcti þjóð- ina af mörg hundruð ára dróma, hvetti liana fram til nýrra dáða. Þegar ástandið var sem ískyggilegast, eignaðist þjóðiix Skúla Magniisson, sem átti sinn þátt í því að hrekja Hörmang- ara af höndum hennai’, og var það fyi’sta hölundarsárið, er ó- heillavættur landsins — einolc- unin ei’lenda — varð fyrir. Þann 1. jan. 1788 var vei’zl- unin gefin frjáls öllurn þegnum Danakonungs, en svo hafði kúg- unin heltekið hugi landsmanna og framtak, að það tók þá meir en hálfa öld að koma athafna- málum sínum á ski'ið, og um það bil 75 ár liðu, þar til þjóð- in eignaðist sína eigin kaup- mannastétt, en með sköpun inn- lendrar vei'zlunarstéttar var stigið fyrsta sporið til innlendx'- ar auðmyndunar, sem atvinnu- þróun síðai’i tíma gat svo byggt tilveru sína á, enda þótt fljót- lega ræki að því að landsmenn yrðu að leita á náðir hins er- lenda peningamarkaðs um lán. Slikar lántölcur hafa siðar orð- ið mjög algengar og þjóðinni hrýnasta nauðsyn, enda gerðar af frjálsum vilja eftir fyrirfram gerðum áætlunum. Hvort nýt- ing þessa fjármagns hefir alla tíð vei’ið þjóðhagslega rétt, er annað mál, sem ekki á hér heima; Það var þó ekki fyrr en eft- ir 1855 að verulegur skriður komst á verzlunina, en í þann mund var viðskiptavelta lands- ins einar þrjár milljónir króna. Framleiðslan var litil og óvönd- uð og hrökk ekki til fyrir inn- lcaupum á brýnustu þörfum. Engu að síður lá leiðin nú opin fyrir framtak landsmanna, enda þótt grýtt væri, og upp frá þessu má segja að skammt liafi orðið stórra högga milli. Islendingar tóku sér sjálfir fyrir hendur að reka slyðruorð af landi og þjóð og sanna tilverurétt sinn sem aðili í samfélagi fi'jálsra þjóða. Skömrnu áður en landsmenn fengu stjórnarskrána, eru ís- lenzkir kaupmenn byrjaðir að verzla við England með hesta og kvikfé og þótt sú verzlun ætti sér ekki langra lífdaga auð- ið, af skiljanlegum ástæðum, þá átti þó einmitt þetta land eftir að vérða bezta markaðsland vort fyrir fiskiafurðir þær, er hið unga Island ætlaði að byggja sjálfstæða tilveru sína á. Hinn hagx'æni ávinningur, sem orðið hafði, hefði þó ver- ið hægai'i og jafnvel óhugsan- legur, ef sigur þjóðarinnar á liinum pólitíslca vettvangi hefði .ekki riitt honum braut. Auðvit- að áttu þeir sigrar rætur sínar að rekja langt út fyrir ,mörk
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140

x

Vísir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.