Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 73

VÍSIR — ÞJÓÐHÁTlÐARBLAÐ
73
JOMAS SVEMMSWOHfs
Nokkrir þættir um heiIbrigðismáL
Myrkur forneskju og fákunn-
áttu grúfir yfir öllum mannúð-
ar- og heilbrigðismálum á landi
þessu fram undir aldamótin
1800. Við erum fátækir og ó-
sjálfbjarga, allt að því ölmusu-
menn, er þiggjum allt úr ann-
ara höndum, en eigum engan
rétt til neins.
Á þeim merku tímamótum, er
nú standa fyrir dyrum, ber okk-
ur að skygnast um, og greina
rétt og hlutlaust hvað að okkur
var rétt af öðrum, hverju við
sjálfir höfum áorkað, á ör-
skömmum tíma, og ekki sízt að
gefa gaum að áföngum þeim,
sem framundan eru, og verða
að nást — hvert leiðir liggja.
Með leifturhraða hugarins
bera fyrir margar ömurlegar
myndir, frá vandræða- og niður-
lægingartimum þjóðar vorrar.
Við sjáum konuna sem fæddi,
livort heldur var út við strönd
eða inn til dala. Bæri eitthvað
verulega út af, vissi hún og allir
aðstandendur, að hvergi var
hjálpar að vænta. Engin líkn-
andi hönd hafði vit á að gera
hið rétta. Það þýddi venjulega
dauðann fyrir móður og barn.
Ef drepsóttir eins og svarta-
dauða har að garði, lá pestar-
móðan yf-ir byggðunum, órjúf-
anleg og miskunnarlaus, henni
gátu hvorki stormar né byljir
grandað. Hinum örmagna lýð
hélt hún í faðmi sér, og sleppti
ekki bráð sinni, fyrr en helm-
ingur, máske tveir þriðju hlut-
ar fólksins var að velli lagt. —
Smærri farsóttir gengu og yfir
landið, mislingar, inflúenza,
barnaveiki, taugaveiki og livað
þær nú allar heita þessar dæt-
ur dauðans, sem mestum ár-
angri ná í byggðum, þar sem
fátt er til matar og léleg aðbúð
að öllu leyti.
Hér var einnig holdsveikin,
sem máske hefir flutzt hingað
með landnámsmönnum. Hana
tóku hörn sem fullorðnir. Sára-
vessarnir frá húð og öndunar-
færum sýktu þá, er daglega voru
í nánd við þá sjúku. Hnútar og
sár féllu á hörundið, og holdið
grottnaði frá beinum. Enginn
veit nú hversu margir hafa fall-
ið í valinn hér á landi af völd-
um þessa hryllilega sjúkdóms.
Eins og öldur hafsins skola
mörgu rekaldi að ströndum
landsins, eins hárust allskonar
kynsjúkdómar með erlendum
lýð, er kom hér til lands, eða
dvaldi langdvölum meðal lands-
manna. Aldirnar liðu ein af ann-
ari. Þeir, sem sjá áttu þjóðinni
fyrir vistum, gerðu það ekki.
Hungur þjakaði iðulega meiri
hluta hennar svo öldum skipti.
Efniviður fékkst ekki nema af
s.kornum skammti til húsabygg-
inga, með þeim örlagariku af-
leiðingum, að fyrr á öldum, og
allt til vorra daga, bjó þjóðin í
svo ömurlegnm húsakynnum,
að vart munu bændur bjóða
gripum sínum slík sem þau, nú
á dögum. Það var sterkur stofn,
sem nam land þetta, annars
hefði hvert mannsbarn farizt
endur fyrir löngu, hlotið sömu
örlög og frændur okkar, er fyrr
bjuggu á Grænlandi.
En ]>að hefir verið höggvið
miskunnarlaust að stofni þeim,
er byggir enn þann dag í dag
þetta land. Hungur og drepsótt-
ir, slæm húsakynni, hörð veðr-
átta eru nöfn þeirra, er næst
hafa komizt að gjöreyða hon-
um. En það eru langir kaflar í
sögu þessarar þjóðar, sem ekki
hafa verið ritaðir, og ekki er
hægt að rita, vegna skorts á
heimildum. Mörg baráttusagan,
hetjusagan, frá þeim tímum, er
löngu týnd og öllum gleymd.
Saga þeirra, sem gáfu síðustu
eignina, máske ættaróðalið, fyr-
ir síðubita, þeirra, sem siðastir
allra fylgdu fjölmennri sveit
vina og ættingja, er allir féllu i
valinn á örskömmum tíma, eftir
vonlausa baráttu við veildndi og
hungur. Þessum atburðum
bregður fyrir á hugartjaldinu
okkar, í örsnöggri svipan, sam-
tímis því, að við fögnum fengn-
um sigrum, er gera okkur
kleift, ekki sízt á sviði heilbrigð-
ismála og lækningu sjúkra, að
bjarga okkur langtum betur en
forfeður okkar voru færir um.
Árin 1750—1760 höfðu svo
margir menn og konur fallið í
drepsóttum og hverskyns liarð-
æri á íslandi, að á öllu landinu
bjúggu þá færri menn en nú búa
í höfuðborginni einni saman. Þá
dóu miklu fleiri en fæddust. Um
þetta eru til skýrslur, allná-
lcvæmar. Á þessu árabili dóu 40
af hverju þúsundi, en fæddust
aðeins 29 börn, miðað við sömu
tölu. Iljá yfirþjóðinni var á-
standið öfugt. Þar fæddust
miklu fleiri en dóu. Þegar góðir
menn þar í landi sáu loks ógn
þá, er stóð hér fyrir dyrum,
var reynt af góðvilja, en fá-
dæma þekkingarskorti að bæta
úr neyðarástandi því, er ríkti,
og eitt af þehn ráðum, er gripið
var til, vai7 að senda hingað
ungan og duglegan Islending, er
lokið hafði læknaprófi í Dan-
mörku. Þetta var fyrsti lærði
læknirinn, sem dvaldi á Islandi,
Bjarni Pálsson, síðar landlækn-
ir. Læknir þessi reyndist okkur
mjög vel, eftir þvi sem efni
stóðu til. Raunar gátu fæstir
leitað til hans, sem að líkum
lætur, en hann kenndi ungum
mönnum læknisfræði og undir-
bjó einnig nokkrar stúlkur til
ljósmóðurstarfa, og mun hafa
átt drýgstan þátt í því, að vísir
að lieilbrigðislöggjöf var settur
fyrir landið.
Á því leikur ekki vafi, að
Bjarni Pálsson var stórmennt-
aður læknir, mælt ,á þeirra tíma
vísu, og fyrsti Islendingurinn,
tír tök kunni á handlæknisað-
gerðum.
Læknishéruð 1941.
Mannfjöldi 1940.
Reykjavík 39.338, Hafnarfjörðnr 4.112, Álafoss 1000, Skipaskagi 2400, Borgarfjörður 1329, Borgar-
nes 1596, Ólafsvík 1550, Stykkishólmur 1616, Dalasýsla 1415, Reykhólar 494, Flatey 429, Patreks-
fjörður 1556, Bíldudalur 610, Þingeyri 1079, Flateyri 1232, Hólshreppur 747, Isafjörður 3251, ögur
1001, Hesteyri 642, Reykjarfjörður 545, Hólmavík 1270, Miðfjörður 1852, Blönduós 2157, Sauðár-
krókur 2518, Hofsós 1433, Siglufjörður 2953, Ólafsfjörður 871, Svarfaðardalur 1848, Akureyri 8355,
Höfðahverfi 605, Reykjadalur 1242, Húsavík 1988, öxarfjörður 1092, Þistilfjörður l086, Vopnafjörð-
ur 740, Hróarstunga 1156, Fljótsdalur 924, Seyðisfjörður 1140, Norðfjörður 1522, Reyðarfjörður
1395, Fáskrúðsfjörður 1017, Berufjörður 893, Hornafjörður 1162, Síða 900, Mýrdalur 993, Vcst-
mannaeyjar 3521, Rangárhérað 3076, Eyrarbakki 3183, Grímsnes 1882 og Keflavík 3472. Samtals er
þetta 122.188 manns.
19