Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 98

98
VlSIR — þjOðhátíðarblað
Þróun náttúruvísinda á Islandi.
Ingólfur Dav'iðsson:
Grasafræði
íslendingar liafa löngum ver-
ið meiri söguþjóð heldur en at-
hafnamenn á sviði náttúruvís-
indanna. 1 sumum fornum rit-
um er samt minnst á jurtir,
einkum not þeirra til hollustu
og lækninga. Frá byrjun 17. ald-
ar má nefna rit Jóns Guðmunds-
sonar hins lærða, „Um^grös og
urtir, sem vaxa á Islandi og
þcirra dyggðir og náttúru“. Er
þar lýst um 50 jurtategundum.
Næsta bókin, sem verulega
kveður að í náttúrufræðum, er
ferðabók Eggerts Ólafssonar og
Bjarna Pálssonar 1772. Er þar
víða getið um gróður og lýst um
130 tegundum íslenzkra urta.
Björn Halldórsson í Sauðlauks-
dal, garðyrkjufrömuðurinn al-
kunni, ritar um matjurtir og
glæddi áhuga landa sinna fyrir
gróðrinum, — líkt og Eggert i
kvæðum sínum og ritum. — I
ritum Sveins Pálssonar er einn-
ig fróðleik að finna um jurta-
gróður og haún mun hafa safn-
að jurtum um skeið. — Á fyrri
hluta 19. aldar og fram undir
1880 var allmikið rannsakað
gróðurfar á Islandi, af erlend-
um mönnum fyrst og fremst.
Mætti nefna þetta útlendinga-
tímabil í íslenzkri grasafræði.
Chr. Grönlund- skrifaði rit um
íslenzkar jurtir og lýsir þar um
357 tegundum árið 1881. Áður
— 1830 — liafði Oddur læknir
Hjaltalín þýtt grasafræði
danska á íslenzku, sem Bók-
menntafélagið gaf út. Þrátt fyr-
ir þetta var þekkingin á gróðri
landsins mjög í molum og ó-
fullkomin, og eiginlega var að-
eins um byrjunarathuganir að
ræða. — En á síðasta fimmt-
ungi 19. aldar verður gagnger
brcyting. Þá koma fram á sjón-
arsviðið þrír íslendingar, sem
með brennandi áhuga og dug
leggja stund á gróðurrannsókn-
ir víða um land, stórauka þekk-
inguna á gróðurfari landsins og
hefja vakningu í grasafræðileg-
um efnum. Þessir menn voru
þeir Helgi Jónsson, Ólafur Da-
víðsson og StefánStefánsson,all-
ir þjóðkunnir. Um svipað leyti
er Náttúrufræðifélagið stofnað
af Hafnarstúdentum 1887, eftir
tillögum Björns Bjarnarsonar
og með ötulum stuðningi Stef-
áns Stefánssonar. Flestir stofn-
endur fluttu hrátt lieim til Is-
lands og var svo árið 1889 stofn-
að í Reykjavík „íslenzkt nátt-
úrufræðifélag“, fyrir forgöngu
Stefáns Stefánssonar. Hefir fé-
lagið starfað síðan, komið upp
álitlegu náttúrugripasafni og á
ýmsan hátt verið lyftistöng ís-
lenzkra náttúrufræðirannsókna.
Með starfsemi félagsins og þre-
menninganna má með sanni
segja að vori i íslenzkum nátt-
úrufræðum.
Á árunum 1888—1900 ferðað-
ist Stefán Stefánsson víða um
land og rannsakaði gróðurinn
flest sumrin, en á vetrum
kenndi hann og vakti óvenju-
Stefán Stefánsson.
legan áhuga hjá nemendum sín-
um fyrir íslenzkri grasafræði.
Voru áhrif hans mikil og tví-
þætt;- hann rannsakaði sjálfur
og kenndi öðrum að rannsaka.
Árið 1901 kom út höfuðrit Stef-
áns, „Flóra lslands“, sem telja
verður öndvegisrit í íslenzkri
grasafræði. Með henni hefii*
Stefán únnið brautryðjanda-
starf, og má segja að bókin sé
og hafi verið fjölmörgum lykill
að gróðurríki landsins. Flóra
var gefin út í annað sinn 1924,
og nú er þriðja útgáfa í undir-
búningi. —
Þá cr starf Ólafs Davíðsson-
ar í íslenzkri grasafræði mjög
mikilsvert. Safnaði hann mjög
miklu á árunum 1897—1903,
einkum í Eyjafirði, Skagafirði
og Grímsey, en einnig nokkuð
á Suðurlandi og í Árnessýslu.
Nákyæmastar eru rannsóknir
hans í Hörgárdal og Fljótum og
hann fann þar furðulega marg-
ar tegundir. Sýnir það vel, að
Ólafur Davíðsson.
margt muni ennþá eiga eftir að
koma í ljós við nákvæmar rann-
sóknir á gróðurfari landsins. Ól-
afur safnaði ekki aðeins hlóm-
jurtum, heldur einnig mjög
miklu af lággróðri — mosum,
skófum og sveppum. Fann hann
margt af lágplöntum áður ó-
þekktum hér á landi og nokkrar
voru nýjar fyrir vísindin. Var
mikil samvinna með þeim Ólafi
og Stefáni, en lítið ritaði Ólafur
um rannsóknir sínar.
Þriðji grasafræðingurinn um
J)etta leyti var Helgi Jónsson.
Ferðaðist hann víða til grasa-
fræðirannsókna á árunum 1893
—1918, safnaði jurtum og hefir
ritað mikið um grasafræði-
leg efni, hæði á íslenzku og í
erlend tímarit. Má nefna rit-
gerðir um gróður á Austurlandi,
Suðurlandi og Snæfellsnesi,
gróðursögu hraunanna, kennslu-
bókina „Bygging og líf plantna“
og margt fleira. Var bókin not-
uð við kennslu sumstaðar, líkt
og bók Stefáns, „Plönturnar",
sem nú um langt skeið hefir ver-
ið kennd í flestum skólum
Hefir Helgi mjög aukið þekk-
ingu manna á útbreiðslu æðri
jurtategunda. lielgi rannsakaðl
Helgi Jónsson.
einnig þörunga mjög mikið og
hlaut doklorsnafnbót við Hafn-
arháskóla 1908 fyrir ritgerð um
þaragróðurinn við strendur Is-
lands. Ritgerðin kom út í „Bot-
any of Iceland“ og er grundvall-
arrit í sinni grein og hið fróð-
legasta. Á vetrum stundaði
Helgi kennslu og vakti mjög á-
huga nemenda fyrir fræðigrein
sinni, líkt og Stefán Stefánsson.
Allir þessir þrír menn komu
sér upp miklum grasasöfnum,
sem varðveitt eru í Náttúru-
gripasafninu og á grasasafninu
í Kaupmannaliöfn.
Sem fjórða manninn á þess-
um vakningatíma grasafræð-
•Ingólfur Davíðsson.
innar á síðasta fimmtungi 19.
aldar og fram um aldamótín má
nefna Þorvald Thoroddsen.
*
Hann safnaði jurtum á ferðum
sínum um landið, einkum til
fjalla og heiða og skrifar all-
mikið um gróður á Islandi í Is-
landslýsingu sinni og víðar. —
Steindór Steindórsson.
Nú cru allir þessir menn fallnir
í valinn, en ný kynslóð heldur á-
fram starfi þeirra. Af núverandi
grasafræðingum má helzt nefna
Baldur Jolmsen, Helga Jónas-
son, Ingimar Óskarsson, Ingólf
Davíðsson og Steindór Stein-
dórsson. Vinna þeir allir að
grasafræðirannsóknum á suinr-
um. Hefir árangur rannsókn-
anna einkum verið birtur í rit-
um Vísindafélags Islcndinga,
Náttúrufræðingnum, skýrslum
Náttúrugripasafnsins og „Bota-
nik Tidskrift“ í Höfn. Ennfrem-
ur vinna ýmsir fleiri að grasa-
fræðirannsóknum að meira eða
minna leyti. Hefir mikið áunn-