Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 130

130| VÍSIR — Þ J ÓÐHÁTÍÐ ARBLAÐ

öll börn, sem til þess væri hæf
acS áliti prests og meðhjálpara,
lærði að skrifa og reikna.
Þessi lög ýttu talsvert undir
skólahald, svo og styrkur sá af
landsfé er farið var að veita
til barnafræðslunnar.
Barnaskólarnir, sem störfuðu
á þessum tímum voru mjög af
vanefnum búnir. Sums staðar
vantaði öll kennsluáhöld. Hús-
gagnakostur var harla bágbor-
inn. Bar það við, að börn urðu
í skriftartímum að standa við
hefilbekki og skrifa þar, vegna
þess að ekki komust' öll að
borði. Baklausir bekkir, sem
klambrað var saman, komu í
stóla stað. Og þar sem öll hit-
unartæki voru ófullkomin eða
engin ,varð að hætta kennslu
köldustu dagana.
Flensborgarskólinn.
Árið 1877 keypti síra Þórar-
inn Böðvarsson í Görðum á
Álftanesi erlend verzlunarhús,
Flensborg, í Hafnarfirði, og gaf
þau ásamt Hvaleyri til skóla-
stofnunar. Var þar f}Tst barna-
skóli, en 1882 var bætt við
tveimur deildum til framhalds-
náms fyrir unglinga, og var
skólinn þá nefndur gagnfræða-
skóli. Varð Jón, sonur síra Þór-
arins, þá skólastjóri gagn-
fræðaskólans. Hafði hann
stundað guðfræðinám við
Hafnarháskóla, en síðan snúið
sér að uppeldisfræði.
Að sama skapi sem barna-
skólum fjölgaði og fræðslu-
kröfur jukust, varð frömuðum
skóla- og kennslumálanna enn
Ijósar en áður, að brýna nauð-
syn bar til þess, að upp risi í
landinu kennarastétt með sér-
menntun á sviði uppeldis og
kennslu. Mun engum hafa ver-
ið betta ljósara en sira Þórarni
ofí .Tóni, svni hans. Hugsuðu
þeir sér að gera Flensborgar-
skóla að kennaraskóla, án þess
bó að gaanfræðaskólinn legð-
ist niður. Barðist Jón af mikl-
um duffnaði fvrir þessu máli
og fékk bað góðan og eindreg-
inn stuðning hjá Hinu islenzka
kennarafélagi, sem stofnað
var 188!). En lengi var fast fyr-
ir hjá bingi og æðstu valdhöf-
um. 1892 hófst þá fvrsta kenn-
aranámskeiðið i Flensborgar-
skóla, og fjórum árum siðar
var bætt við hánn eins vetrar
kennaradeild, sem fékk nokk-
urn styrk af landsfé.
Kennaraskóli
íslands.
Eftir margra ára þrautseiga
baráttu og miklar orðasennur,
bæði utan þings og innan, voru
loks á Alþingi 1907 samþykkt
u I" '
lög um kennaraskóla í Reykja-
vík. Árið eftir hóf hann starf
sitt þar, og var síra Magnús
Helgason fyrsti forstöðumaður
skólans einhver ágætasti skóla-
stjóri og nemendaleiðtogi, sem
uppi hefir verið í seinni tíð.
Námskeið voru haldin við skól-
ann öðru hvoru. Á síðustu ár-
um hafa þau þó fallið niður
að mestu, vegna þess að styrk-
ur var ekki veittur til þeirra
eða umsóknir of fáar. Margir
kennarar hafa farið utan til
framhaldsnáms og yfir 50
þeirra hafa sótt kennaraháskól-
ann í Kaupmannahöfn.
Árið 1943 voru samþykkt á
Alþingi ný lög um Kennara-
skólann. Skyldi hann sam-
kvæmt þeim starfa í fjórum
ársdeildum, og kemur þessi
breyting til framkvæmda á
næsta skólaári, 1944—45.
Það er markmið skólans, að
veita nemendum bæði almenna
menntun og sérmenntun í þvi,
sem snertir uppeldi barna og
kennslu. Skólinn er jafnt fyrir
konur sem karla.
Hið íslenzka
kennarafélag.
Það beitti sér jafnan af al-
efli fyir aukinni alþýðufræðslu,
enda var í því saman komið
margt ágætra manna. Björn M.
Ólsen var fyrsti formaður fé-
lagsins, en Jón Þórarinsson
Iengst af. Það gerði samþykkt-
ir, samdi frumvörp og áskor-
anir fræðslumálunum til full-
tingis og sendi þetta til Alþing-
is eða landshöfðingja. Hélt það
málinu vakandi jafnt og þétt.
Studdu ýmsir menntamenn
þjóðarinnar mál Kennarafé-
lagsins ósleitilega, s. s. Páll
Briem, amtmaður, Einar Hjör-
leifsson Kvaran, dr. Guðmund-
ur Finnbogason o. fl.
Starf Guðmundar
Finnbogasonar.
Þessi þrautseiga barátta varð
til þess að 1901 veitti Alþipgi
r.
Nýtízku barnaskóli á Islandi.
dr. Guðmundi Finnbogasyni
tveggja ára styrk, til þess að
hann kynnti sér uppeldis- og
menntamál erlendis, og var
styrkun þessi bundinn því skil-
yrði, að hann legði fram árang-
ur af rannsóknum sínum og
kæmi með ákveðnar tillögur
um það, hvers konar fyrir-
komulag á fræðslu- og skóla-
málum hann teldi bezt henta
hérlendis. Dvaldi hann hálft
annað ár í Danmörku, Noregi
og Svíþjóð í þessu skyni. Eftir
heimkomuna ritaði hann bók
sína „Lýðmenntun“, og kemur
þar með tillögur um fyrir-
komulag skólanáms, og var bók
þessi hin samfelldasta og veiga-
mesta greinargerð, er fram
hafði komið um skólahald og
skipulagjning fræðslumála
landsins. Segir Guðmundur, að
takmarkið, sem þjóðin verði
að keppa að, sé almenn skóla-
skylda um land allt.
Nú var eftir að rannsaka
menntunarástand hér á landi.
Til rannsóknar á því veitti Al-
þingi Guðmundi nokkrun styrk
1903, og ferðaðist hann síðan
um allt landið þvert og endi-
langt og rækti starf sitt af frá-
bærum dugnaði’ og gaumgæfni.
Skrifaði hann síðan stórfróð-
lega bók um rannsóknir sinar
innanlands, og var honum nú
falið að semja frumvarp til
fræðslulaga, er að því búnu var
lagt fyrir Alþingi 1905. En ekki
náði það þá fram að ganga, en
var aftur Iagt fyrir þingið 1907
og náði þá samþykki þesá, eftir
nokkurt þóf. Var þar með lög-
fest skólaskylda barna um land
allt frá 10—14 ára aldurs.
Fræðslulögin.
Lög þessi hafa verið endur-
skoðuð og þeim tvívegis verið
breytt, 1926 og 1936, en megin-
atriði upprunalegu Iaganna frá
1907 er enn í gildi, og til þeirra
á embætti fræðslumálastjóra
rætur að rekja, þótt ekki væri
spjt lög \wn það fyiT
en 1930. Jón Þórarinsson
var ráðinn umsjónarmaður
fræðslumálanna 1906 og varð
1907 fyrsti fræðslumálastjóri
landsins.
Samkvæmt fræðslulögunum
áttu heimilin að annast sjálf og
kosta kennslu barna til 10 ára
aldurs. Skyldi þá hvert barn
vera nokkurnveginn læst og
skrifandi. Ef brestur varð á
þessu, af hálfu aðstandenda
barnanna, var skólanefnd eða
fræðslunefnd heimilt aði koma
börnunum fyrir annarsstaðar
til náms, á kostnað aðstand-
enda. Til fullnaðarprófsi skyldi
börnin hafa lært: að lesa móð-
urmálið skýrt og greinilega; að
skrifa læsilega og hreina snar-
hönd; í kristnum fræðum það,
sem heimtað er til fermingar;
fjórar höfuðgreinar reiknings
með heilum tölum og brotum;
fáein meginatriði í landafræði;
nokkur einföld sönglög. Börn
í föstum skólum áttu auk þess
að fá fyllri fræðslu í landa-
fræði, kennslu i sögu Islands,
náttúrufræði og öðrum grein-
um eftir nánari reglugerð.
Seinna var samkvæmt breyt-
ingum, sem gerðar voru á lög-
unum, bætt við námið teiknun,
handavinnu, leikfimi og sam-
kvæmt íþróttalögunum frá
1940, sundi. Eftir að þau lög
voru sett og iþróttafulltrúi rík-
isins hóf starf sitt, liefir i-
þróttanám og þó einkum sund-
nám stórkostlega aukizt.
Sama árið og lögin um
fræðslu barna voru samþykkt
á Alþingi, voru einnig sam-
þykkt þar lögin um Kennara-
skóla Islands. Á þinginu 1907
voru því stigin þrjú mikilvæg
spor: Öllum börnum var
tryggð fræðsla,kennurum meiri
menntun og ágætum manni fal-
in umsjón og stjórn fræðslu-
málanna.
Það hefir þótt við eiga, að
eyða tiltölulega miklu rúmi til
frásagnar um fræðslulögin og
aðdragandg þeirra, sþkum þess,