Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 11

VÍSIR
ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
11
Ágúst H Bj 'arnason: ^
l in Háikóla I§land§.
I. Stofnun hans.
Á fyrsla þingi hins endur-
reista Alþingi 1845 lagði Jón
Sigurðsson ásamt nokkrum öðr-
um þingmönnum fram bænar-
skrá um stofnun þjóðskóla á Is-
landi. Áður hafði hann skrifað
(í II. ár Nýrra félagsrita) gagn-
merka ritgerð um skóla á Is-
laudi og þegar dreþið á það þar,
að stofna þyrfti nokkurskonar
þjóðskóla fyrir allar stéttir
landsins, með gagnfræðanámi í
fyrstu bekkjum fyrir bændur,
sjómenn, iðnaðarmenn og kaup-
menn, einskonar lærdómsdeild
þar á ofan, en þar fyrir ofan
skyldu kennd forspjallsvísindi
og þær greinar aðrar, er þá
fylgdu 1. og 2. lærdómsprófi við
háskólann i Kaupmannahöfn,
og loks skyldi kennd þar guð-
fræði, læknisfræði og lögvísi.
Nefnd var skiþuð í málið, en
ekki náði það fram að ganga
gegn mótspyrnu konungsfull-
trúa. Þ'> hafðist það upp úr
þessu, að prestaskóli var settur
á stofn í Rvík 1847, en lækna-
skóli löngu síðar, 1876 og laga-
skóli 1908. En þá var komin
innlend stjórn og því hafðist það
fram, að þessir þrír skólar voru
heilsaði herflotinn honum með
dynjandi skotliríð og fagnað-
arópum. Höfðu öll skipin búizt
hið skrautlegasta, alskipuð
mönnum um rár og reiða, sem
þá er konungur kom fyrst inn
á höfnina. Um kvöldið lét lcon-
ungur aftur stíga dans fram á
skipi sínu, og bauð mörgum
úr hænum. Drakk konungur þá
sjálfur minni kvenna, og mælti
fyrir; gekk með bikar sinn fyr-
ir hverja eina af þeim, er í
boðinu voru, og er hann gekk
frá dansleiknum, kvaddi hann
þær allar með handabandi. Kl.
2 um morguninn hinn 11. ágúst
fór boðsfólkið í land, enda var
þá flotinn búinn til brottlögu.
Glóðu þá öll skipin af Ijósum
og logum og loftið af flugeld-
um. Kl. 3 lagði konungsskipið
út úr höfninni, og með því all-
ur flotinn. Voru skipin í dög-
un komin út í Faxaflóa. Veður
var bjart um daginn, er kon-
ungsskipin sigldu með landi
fram og landsýn hin fegursta.
Síðan lögðu þau á liaf út; byrj-
aði þeim vel og komu við Slcot-
land eftir skamma útivist.
sameinaðir að viðbæltri kennslu
í ísl. fræðum, og Háskóli Islands
settur á stofn á aldarafmæli
Jóns Sigurðssonar þann 17. júní
1911.
Enn er mér í minni sá fagri
sumardagur, er vér, lcennarar
skólans, innritaðir stúdentar og
gestir með rektor, Björn M. Ól-
sen, og landritara, Kl. Jónsson, í
hroddi fylkingar gengum niður
skólahrú til þess að setja þenna
litla vísi til húskóla í Neðri deild-
arsal Alþingis og setjast svo að
í neðri byggð alþingishússins, 4
kennslustofum og nokkurum
smáherhergjum, þar sem við
svo urðum að dúsa í nærfellt 30
ár eða heilan mannsaldur.
Þar var þá sungin kantata eft-
ir Þorstein skáld Gíslason og
relctor B. M. Ó. flutti setningar-
ræðu sina um sögu og markmið
háskólanna hér í álfu, en íiver
deildarfox-setanna tók við sinr
deild, sinni kennslustofu, og
mátti segja, að þar væri hvorki
hátt til lofts né vítt til veggja.
En þar vai-ð maður nú að vera
og koma sér fyrir eins og hezt
vildi verkast.
Innritaðir voru 45 stúdentar
og málti segja, að þeir, þótt ekki
væru fleiri, kærnust nauðuglega
fyrir í stofum þeim, er þeim
voru ætlaðar, hvað þá heldur
síðar, er þeim fjölgaði, urðu tvö-
fallt og þrefallt fleiri, en þá
Háskóli Islands.
tóku menn að sitja í gluggakist-
unum og hér og þar annarsstað-
ar. Allur stakkurinn var því
fremur aðskorinn og þröngur.
Þó verður ekki annað sagt en
að vér, bæði kennarar og nem-
endur, byrjuðum starf vort íxieð
vorglöðum hug og ást á þessari
ungu og ófullkomnu stofnun,
og klökknandi söng margur
við skólasetningu ár eftir ár
þetta gullfagra erindi úr há-
skólaljóðum Þorst. Gíslasonar:
Þú, ljóssins guð, á líknsemd
þína
vér lítum alh'a fyrst
og biðjum: lát þú ljós þitt sldna
á lítinn, veikan kvist.
Haf, heilög sól, á honum gætur,
gef honum kraft að festa rætur,
og verm þú hann, svo vísir srnár
hér verði síðar stór og hár.
II. Kotungsárin.
Hvei-nig fór nú um þenna litla
vísi og veika kvist fyrstu 20 ár-
in af ævi hans? Um það geta
menn lesið i liinni merku rekt-
orsi’æðu Ólafs próf.^Lárussonar
1931. I stuttu máli er inntalc
hennar á þessa leið:
Hann gerir fyrst grein fyrir
þeim fjárhæðum, sem ríkið
hafði lagt háskólanum árlega
fyrsiu tuttugu árin. Það voru í
fyrstu liðug 50 þús. kr., en á
fjárlögum fyrir 1932 því sem
næst 153 þús. Upphæðin lxafði
þannig þi-efaldast á liðugum 20
árum. En er þess er gætt, að
gildi krónunnar hafði rýrnað á
þessum árum því nær að sama
slcapi, var upphæðin að verð-
gildi til aðeins ívið Iiærri en liún
lxafði verið í byrjun. Og ef teldð
er tillit til tekna ríkissjóðs á
þessum 20 árum, var tillagið
til liáskólans 1912 3%% af öll-
um tekjum ríkisins, en 1932 að-
eins 1,36%, eða aðeins liðlega
þi-iðjungur þess, sem uppruna-
lega var til hans lagt, svo að ekki
verður sagt, að háskólinn liafi
á þeinx árum verið neinn „apga-
steinn“ þings og stjórnar.
Sé litið nánar á einstök atriði,
verður hið sama uppi á teningn-
um. Húsnæðið var öll þessi ár
nákvæmlega hið sama og það
hafði áður verið, hvox-ki meira
né minna, og þó liafði háskóla-
ráð margsinnis fai'ið fram á við
þingið að gaika það eða byggja
yfir háskólann. Það var fyrst,
að mig minnir, veturinn 1929
að stjórnin tók eitthvað að
í'umska í þessu rnáli og tala um,
að útvega þyrfti lóð undir há-
skóla, og árið 1930 voru liorf-
urnar orðnar þær, að lóðarmálið
var komið á góðan rekspöl og
landstjórnin lagði fi-v. til laga
um byggingu háskóla fyrir þing-
ið. En frumvarpið dagaði uppi i