Morgunblaðið - 28.03.1991, Qupperneq 17

klassíska tímans og tónlistarform.
En þegar maður reynir að heim-
færa þessa visku upp á verk Moz-
arts passar fátt af því, sem stað-
hæft er. Sagt er að sónatan hefjist
á framsögu — hún greinist í aðal-
stef (kröftug og karlmannlegt) og
aukastef (blíðlegt og kvenlegt) í
annarri náskyldri tóntegund. En
hjá Mozart er allur gangur á þessu.
Stundum eru framsögustefin ekki
tvö heldur miklu fleiri, ein hending
sprettur af annarri, tónlistin sveifl-
ast sífellt milli dúrs og molls, og
kenningar sprenglærðra prófess-
ora standast ekki.
Mozart virðist jafnvígur á allar
greinar tónlistar. Hann samdi
söng- og hljóðfæraverk, óperur,
sinfóníur, einleikskonserta, kamm-
er- og einleiksverk. Af öllum þess-
um tegundum hefur hann samið
a.m.k. eitt frábært verk. Og á
hveiju æviskeiði, eða sköpun-
artímabili, semur hann einhver
stórvirki. Það er athyglisvert
hversu sköpunarmáttur Mozarts
var stöðugur. í lífí hans eru engar
eyður sköpunar. Hann semur mik-
ið og hann semur reglulega, jafnt
og þétt, Skrift hans er skipuleg,
falleg og dálítið skrautleg. Hann
var góður bréfritari, prýðilega rit-
fær. Hann gat verið drepfyndinn,
margar mannlýsingar eru eftir-
kunna. Einnig menúettinn úr Don
Giovanni og Eine kleine Nacht-
musik. Tónlist Mozarts er ekki
auðlærð, né auðmelt, þrátt fyrir
aðgengilegt yfirbragð. Hún lumar
á sér. Kannski hefur hún það sem
við köllum dýpt; alltaf má upp-
götva nýja samsvörun og tengsl í
sömu hendingunni, sífellt sjá hana
í nýju og fersku ljósi. Hann er
andstæða banalítets, þess sem
liggur í augum uppi, og engu leyn-
ir, þeirrar tónlistar sem við fyrstu
heym lætur allt uppi, eins og júró-
visjónjukkið gerir, hins staðlaða
og vanalega. í flestum verkum
Mozarts, jafnvel hinum smæstu,
leynist eitthvert ævintýr, dulítill
galdur. Kannski er það þetta, sem
gerir þessa tónlist svona lífseiga —
hún er alltaf eins en virðist aðlaga
sig smekk og listakröfum hvers
tíma á undursamlegan hátt.
Kannski er þetta að vera klassísk-
ur.
Og Mozart virðist þola sínotkun
betur en flestir aðrir tónhöfundar.
Fjölmiðlun gerir meira en breiða
út upplýsingar — hún útjaskar
andlegum verðmætum og fletur
út mikinn boðskap.
Ofnotkun hollívúddapparatsins
á tónmáli Tsjajkovskíjs, Rakhman-
ínovs og Ríkarðs Strauss olli and-
legri gengisfellingu verka þeirra.
Wolfgang Amadeus Mozart 307
Rithönd Mozarts: Aría Cherubins úr Brúðkaupi Figarós.
minnilegar. Og hann var einstak-
lega óhátíðlegur, hispurslaus, inni-
legur, hreinskilinn og hlýr í bréfun-
um til Konstönsu og góðvina sinna.
Nú á þessum tölvutímum hafa
menn tröllatrú á allskonar grein-
ingu — analísu — sem ku vera
allra meina bót. Það er einkenni-
legt hvað analísur duga skammt á
verk Mozarts. Við getum beitt hin-
um harðsnúnustu aðferðum tölva,
staðtalna og línurita og erum bók-
staflega engu nær. Verk Mozarts
smjúga úr helgreipum lærdóms-
gránanna.
Mozart er meira leikinn en flest
önnur tónskáld, en spyija má
hversu vinsæll hann sé. Tónlist
hans er ímynd hámenningar, en
dotta ekki flestir undir sinfóníum
hans á tónleikum? Og eru þær
ekki næsta líkar hver annarri? Er
eitthvað í verkum Mozarts sem
raunverulega höfðar til okkar í
dag? Og ef svo er, þá hvað? Er
það tónlistin eða goðsögnin? Ævi
hans og einkalíf hafa orðið vinsæl
söluvara í bókarformi, leikhúsi og
kvikmynd. Hveija af Weber-systr-
unum elskaði hann, hélt hann
framhjá Konstönsu, hver var grá-
mann sem pantaði Sálumessuna
hjá honum, var hann drepinn á
eitri, voru það frímúrarar eða Sali-
eri sem gerðu það? Og þannig má
endalaust halda áfram í viku- og
glansritastíl. En kemur allt þetta
tónlist hans — lífsverkinu — nokk-
uð við? Svari hver fyrir sig.
Hann samdi fáa „slagara“ — við
kunnum fá lög eftir hann: Tuma
fer á fætur, og í dag er glatt í
döprum hjörtum ættum við þó að
En hingað til hefur Mozart sloppið
vel — líkt og Jónas Hallgrímsson.
Leikritið og kvikmyndin um Ama-
deus vöktu athygli milljóna á þess-
ari tónlist en gengisfellingin lét á
sér standa. Mozart stóðst þetta
fjölmiðlaáhlaup.
En nú á þessu Mozart-ári er fjöl-
miðlafárið og markaðssetningin
byijuð fyrir alvöru: Mozart-
marsipankúlur, Mozart-líkjörar,
Mozart-mæjónes, Mozart-hattar,
-sokkar, -skyrtur og -buxur. Og
undir listrænni dömubindaauglýs-
ingu hljómar Eine kleine Nachtmu-
sik og kannski uppgötvar Kókið
hinn mikla meistara og setur Lac-
rymosa-þáttinn úr Sálumessunni
undir „alvarlega“ kók-auglýsingu.
Mér þykir mjög vænt um sum
verka Mozarts, og ekki endilega
þau þekktustu. Því er það von mín
(og trú) að Mozart standi af sér
fjölmiðlafárið, auglýsingarnar og
markaðssetninguna. Hún beinist
að fáum verkum hans. Til eru önn-
ur nær óþekkt, sem gaman er að
kynnast. Opinber, „lýðræðisleg"
og „alþýðleg“ menningarstefna
gengur út á það eitt, að gera þekkt
listaverk ennþá þekktari. En mest
er spennandi fyrir hvern og einn
að leita hins nýja og óþekkta.
Kannski finnst töluvert af því í
verkum Mozarts, ef vel er að gáð.
Þó þessi tónlist sé meira en 200
ára gömul getur hún haft eitthvað
að segja okkur í dag.
Busoni sagði; það er ekki til
nein nýmóðins eða gamaldags list
— aðéins list sem varð til fyrr eða
síðar. Og er ekki tónlist Mozarts
dæmi um slíkt?
Menningarsjóður Norðurlanda
Hlutverk Menningarsjóðs Norðurlanda er að stuðla að norrænni samvinnu á sviði menningarmála. í
þessum tilgangi veitir sjóðurinn styrki til norrænna samstarfsverkefna á sviði vísinda, fræðslumála
og almennrar menningarstarfsemi, t.d. myndlistar, bókmennta. tónlistar og leiklistar, og til sérstaks
norræns samstarfs félagasamtaka. Einnig má veita styrki til verkefna sem lúta að kynningu norræns
menningarsamstarfs og menningarlífs á Norðurlöndum.
Styrkir eru einkum veittir til verkefna, sem unnin eru í eitt skipti fyrir öll á ýmsum sviðum menning-
arlífs í víðtækum skilningi og sérstaklega til starfsemi er horfir til nýjunga.
Sjóðurinn leggur áherslu á að um sé að ræða víðtæka norræna þátttöku í verkefnum, sem styrkt eru.
Umsóknir þurfa að öðru jöfnu að varða fleiri en tvær Norðurlandaþjóðir til að koma til greina.
Styrkir eru að öðru jöfnu ekki veittir til reglubundinnar starfsemi né til að kosta formlegt samstarf,
sem þegar er komið á laggirnar. Ekki eru styrkir heldur veittir til námsdvalar eða til kennara- og
nemendaskipta.
Sé styrkur veittur til norræns fundahalds rennur hann til aðila, sem að skipulagningu fundar stendur
en ekki beint til þátttakenda frá einstökum löndum.
Umsóknir ber að rita á umsóknareyðublöð sjóðsins. Sjóðsstjórnin heldur fundi íjórum sinnum á ári,
venjulega um miðbik mánaðanna mars, júní, september og desember. Skilafrestur umsókna til skrif-
stofu sjóðsins er sem hér segir: Fyrir marsfund sjóðsstjórnar til 15. janúar, fyrir júnífund til 15. apríl,
fyrir septemberfund til 15. ágúst og fyrir desemberfund til 15. október. Umsóknir skulu hafa borist
sjóðsstjórninni i síðasta lagi á ofangreindum dögum.
Umsóknareyðublöð og frekari upplýsingar má fá frá skrifstofu sjóðsins:
Nordisk kulturfond,
Nordisk ministerráds sekretariat,
St. Strandstræde 18, DK-1255 Köbenhavn K
(sími (45 33) 11 47 11),
svo og í menntamálaráðuneytinu, Sölvhólsgötu 4, 150 Reykjavík, (sími 91-609000).
LAUGARÁSBÍÓ
Sími 32075

Fjárhættuspilari
semtreystirengum.
Kona sem fórnaði öllu.
Og ástríðan
sem leiddi þau saman
i hættulegustu borg
heimsins.
ROBERT REDFORD • LENA OLIN
H A V A N A
Sýnd kl. 5 og 9 í A-sal og kl. 11 í B-sal
Hækkað verð. Bönnuð börnum yngri en 14 ára