Morgunblaðið - 28.03.1991, Qupperneq 40

Skipting Reykjavíkur-
prestakalls
5KÍPULAG REYKJAVÍKUR • JKÓLAVORÐUH.ÆÐÍN
EAHNAÍROLÍ
íAMKOMOHlXí
BLKÍfHSf isú* AHHÍ;
ST VJ> BNTAHIfMILI
íUftnJA
flOCAOON<5

Skri/"U ntr Jfjl
WNHÖS B.táMVQHAM
„Háborg íslenskrar menningar“ á Skólavörðuhæð — tillöguuppdrættir Guðjóns Samúelssonar, húsameistara ríkisins, frá árinu 1924, tveim-
ur árum áður en farið var að ræða um nýja kirkju í Reykjavík. Nýklassísk kirkja á miðju torgi.
.'zt;A
HZATCVCTRlT'TTSTH' IT&J'J'TiTJh,'
• <-}^(Vvv^ .
'H'HH • • i - • - I -
s c á /o /a 20 A1
Yerðlaunauppdráttur af dómkirkju í Reykjavík, gerður 1930 af Eitt af frumrissum Guðjóns Samúelssonar að Hallgrímskirkju.
Agúst Pálssyni frá Hermundarfelli.
Fyrri grein
eftir sr. Þóri
Stephensen
Reykvíkingar minntust á liðnu
hausti tímamóta í kirkjusögu sinni,
þeirra afdrifaríkustu síðan kirkja var
fyrst reist í Reykjavik á 11. öld, að
talið er.
Ég á hér við þá atburði, sem gerð-
ust síðla árs 1940, er Reykjavíkur-
sókn var skipt. Þrír nýir söfnuðir
urðu til, og Reykjavíkurprófasts-
dæmi var stofnað, klofíð út úr hinu
foma Kjalarnesprófastsdæmi. Söfn-
uðirnir þrír, sem stofnaðir vom og
kenndir við Hallgrím, Laugarnes og
Nes, hafa nú allir minnst hálfrar
aldar afmælis. Síðast hélt prófasts-
dæmið samkomu í Langholtskirkju
til að þakka 50 ára starf. Prestarn-
ir, sem hófu starfíð í hinum nýstofn-
uðu söfnuðum, vom skipaðir frá og
með 1. janúar 1941, þannig að um
þessar mundir er hálf öld frá því að
hið raunvemlega safnaðarstarf var
að byija.
Þeir atburðir, sem nú er minnst,
voru Reykvíkingum ekkert auðveldir
á sinni tíð, og þetta kostaði allt bar-
áttu, áður en það varð að vemleika.
Ýmsir ágætir menn komu þar við
sögu, menn sem gjarnan má minn-
ast á þessum tímamótum. Við rann-
sóknir mínar á sögu Dómkirkjunnar
hefur ýmislegt borist upp í hendur
mér um þetta efni. Ég álít, að þeir,
sem unna kirkjumálum og sögu höf-
uðborgarinnar, telji sér feng að því
að kynnast aðdraganda þeirrar
mikiu þróunar, sem þama hófst. Því
er þessi grein rituð. Aðalheimild mín
er fundargerðabók sóknarnefndar
Dómkirkjunnar frá þessum árum.
Annarra heimilda er getið sérstak-
lega.
Fleiri kirkjusóknir í upphafi
Á landsvæði því, sem nú tilheyrir
Reykjavíkurprófastsdæmi, voru fyrr
á tíð 7 kirkjur, auk Reykjavík-
urkirkju. Þær voru að Nesi við Sel-
tjöm, í Laugarnesi, Engey, Viðey,
Gufunesi, Breiðholti og Hólmi. Kirkj-
ur þessar voru allar aflagðar, nema
Viðeyjarkirkja. Kirkjan að Nesi var
þeirra síðust, 1797. Dómkirkjan í
Reykjavík þjónaði stærstum hluta
þessa landsvæðis frá 1797 og til
1940 (Prestatal og prófasta, Rvík
1940, bls. 109-110).
Dómkirkjan verður of lítil
Er bæjarbúum í Reykjavík fjölg-
aði, varð Dómkirkjan einfaldlega of
lítil fyrir söfnuðinn. Fríkirkjan bætti
úr um tíma, en samt var svo komið
upp úr 1920, að fólk, sem ætlaði í
messu, varð stundum frá að hverfa
vegna þrengsla.
Það er þó ekki fyrr en 3. febrúar
1926, sem þetta mál kemur til um-
ræðu á sóknarnefndarfundi, og er
þá „talað um fjársöfnunarnefnd til
nýrrar kirkju". Þetta kom fram í
umræðum um hugsanlega byggingu
jarðarfarakapellu í kirkjugarðinum
við Suðurgötu. Sú bygging reis aldr-
ei, en kirkjubyggingarmálið varð
ekki stöðvað. Það velktist að vísu
lengi í farvegi ómarkvissrar um-
ræðu, en fékk þó farsæla lausn að
lokum.
Á aðalsafnaðarfundi 6. júní 1926
kom málið enn til umræðu, og fram
kom tillaga um nefnd. Nefndin var
skipuð um haustið og var undir for-
sæti Magnúsar Th.S. Blöndahl út-
gerðarmanns. Báðir prestar kirkj-
unnar störfuðu með nefndinni, þeir
sr. Bjarni Jónsson og sr. Friðrik
Hallgrímsson. Á almennum safnað-
arfundi, 5. desember þetta sama ár,
bar nefndin fram þá tillögu, „að
unnið verði að því að koma upp
nýrri kirkju með sæti fyrir um 1.200
taka um 800 manns.) Ætti sú kirkja
að standa einhvers staðar í Austur-
bænum, t.d. á Skólavörðuholtinu."
(Guðjón Samúelsson hafði gert ráð
fyrir mikilli kirkju þar, er hann kom
fram árið 1924 með hugmynd að
„háborg íslenskrar menningar á
Skólavörðuholti“.) — Tillagan var
samþykkt og nefndinni falið að vinna
áfram að málinu. í umræðum á fund-
inum kom fram, að sr. Friðrik Hall-
grímsson taldi ekki endilega nauð-
synlegt, að ný kirkja kallaði á fleiri
presta til þjónustu. Sýnir það, að
menn hafa þá vart verið farnir að
hugleiða skiptingu prestakallsins.
Fjár aflað til nýrrar kirkju
Á næsta ári, vorið 1927, voru
kirkjunni til ágóða fyrir nýja kirkju.
Hafa verður í huga, að á þessum
tíma var Dómkirkjan eign ríkisins.
Nefndin virðist hafa komist að þeirri
niðurstöðu, að erfítt myndi að fá
ríkisvaldið til að reisa nýja kirkju í
Reykjavík. Vænlegra hefur verið
talið, að leggja til, að Dómkirkjan
yrði afhent söfnuðinum til eignar
ásamt ríflegu álagi, þ.e. peningaupp-
hæð, sem svaraði til þess kostnaðar,
er af því hlytist að gera kirkjuna sem
nýja. Álagið hafa menn svo hugsað
sér að nota til að greiða að hluta
kostnað við að reisa nýja kirkju. Á
aðalsafnaðarfundi 6. júní 1927 var
umræðan á þessum nótum, tillaga
borin fram, en engin ákvörðun tekin.
Málinu var svo ekki hreyft fyrr
aðalfundinum 1927 rædd á tveimur
safnaðarfundum í röð og var eftir-
farandi tillaga samþykkt í tvígang:
„Að gefnu tilefni lýsir Dómkirkju-
söfnuðurinn í Reykjavík því yfír, að
sé það ósk eiganda Dómkirkjunnar,
ríkissjóðs, þá er söfnuðurinn fús til
fyrir sitt leyti að taka alveg við fjár-
málum hennar gegn því: a) að ríkis-
sjóður greiði í safnaðarins hendur
250.000 krónur til að reisa söfnuðin-
um nýja kirkju til viðbótar Dómkirkj-
unni eða hálfan byggingarkostnað
nýrrar kirkju; b) að ríkissjóður greiði
til Dómkirkjunnar í Reykjavík sem
árlegt tillag, 600 krónur, gegn því
að ríkisstjórnin hafí umráðarétt yfír
kirkjunni, þegar stjórnvöld sérstak-
lega þurfa, eins og við Alþingissetn-
c) að skuld Dómkirkjunnar við ríkis-
sjóð, ef nokkur verður, falli niður;
d) að fjármál kirkjugarðsins í
Reykjavík verði aðgreind frá fjár-
málum kirkjunnar með sérstökum
lögum."
1.200 manna kirkja í
rómönskum stíl
Við þessa ákvörðun fékk kirkju-
byggingarmálið nýjan byr. í mars
næsta ár var samþykkt að efna til
verðlaunasamkeppni um teikningu
að nýrri kirkju og ákveðið að veita
þrenn verðlaun, 1.000 kr., 500 kr.
og 300 kr. I útboðslýsingunni segir
m.a., að kirkjan skuli gjörð „úr járn-
bentri steinsteypu og verði á Skóla-
vörðuhæðinni — og helst í rómönsk-
én ■háústiðl928.'Þá várTiIlágánTrá"'" mgú,' þfestas£efnúr‘ög'þfestvígslur; ‘ * ‘"(SJÁBLÁÐSÍÐU t2)
ma'nrísT (Dómkirkjáii var þá' tálin" 'séttTr úþp' samsEöfabáúkar"fT)ðm-