Morgunblaðið - 13.03.1999, Síða 54

54 LAUGARDAGUR 13. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Ibúðarbyggð og um-
ferðarmannvirki
NÚ ER í undirbún-
ingi bygging íbúðar-
byggðar í Grafarholti
og seinna á Hólms-
heiði austan núverandi
byggðar í Reykjavík.
A þessum svæðum
hafa Skógræktarfélag
Reykjavíkur og
Reykjavíkurborg
stundað umfangsmikla
skógrækt með góðum
árangri. Gróðursetn-
ing í Grafarholt hófst
árið 1982 og er farið
að bera á vöxtulegum
ungskógi þar. Upp úr
því hófst stórtæk
gróðursetning á
Hólmsheiði. Á báðum þessum
stöðum naut Reykjavíkurborg
dyggrar forystu Skógræktarfélags
Reykjavikur sem hafði langa
reynslu af skógrækt við erfið skil-
yrði í Heiðmörk og víðar.
Góður árangur í skógrækt á
þessu svæði hefur m.a. orðið til
þess að byggingarmörk hafa verið
hækkuð, (úr 100 í 125
m.y.s.) þannig að um-
talsverð landsvæði,
sem gróðursett hefur
verið í, fara væntan-
lega undir byggð.
Ungskógurinn hefur
því þegar skilað mikl-
um verðmætum til
samfélagsins því mik-
ill skortur er á góðu
byggingarlandi innan
Reykjavíkur.
Sú staðreynd að
hluti ungskógarins fer
forgörðum á þó ef-
laust eftir að vekja
umræðu um réttmæti
þess að ryðjast inn í
skóglendi með stórvirkar vinnu-
vélar og leggja götur og reisa hús
þar sem áður stóð efnilegur ung-
viður.
I okkar nágrannalöndum er
þetta þó fremur regla en undan-
tekning. Skógarhögg er oftar en
ekki upphafið að byggingarfram-
kvæmdum. Þar hafa menn langa
Skógrækt
Með skógrækt er
mögulegt að gera stór
svæði, segir Einar
Gunnarsson, sem áður
voru talin óbyggileg, að
góðu byggingarlandi.
hefð fyrir því að fella íbúðar-
byggð og umferðarmannvirki að
skóginum og raska sem minnst
jaðarsvæðum sem ekki fara undir
hús eða götur. Oft og tíðum
standa tignarleg tré á lóðum
þeirra sem flytja inn í ný íbúðar-
hverfi.
Skógurinn gerir landið byggi-
legra og því kemur vel til greina að
gróðursetja skóg í landi sem fyrir-
hugað er að fari undir íbúðarbyggð
eftir áratug eða meir. Hins vegar
kallar þetta á ný vinnubrögð í
Einar
Gunnarsson
ISLENSKT MAL
NAFNIÐ Andrés er ættað úr
grísku. Anér merkir þar
(karl)maður, eignarfall andrós, og
samsvarandi lýsingarorð and-
reiós = karlmannlegur, hugrakk-
ur. Nafn þetta hefur borist um
víða, og svo segja ritningar að
Símon (Pétur) og Andrés hétu
fiskimenn norðanvert við Galíleu-
vatn. Þeir hrifust af boðskap Jó-
hannesar skírara og urðu svo
postular Krists. Var þá ekki að
sökum að spyrja um útbreiðslu og
vinsældir nafna þeirra.
Andrésarmessa er 30. nóvem-
ber.
Margar gerðir eru af nafninu
um víða veröld, t.d. Anti í finnsku,
en hjá okkur hefur gerðin Andrés
orðið ráðandi, þótt til sé Anders
að norsk-dönskum hætti.
Andrés er meðal elstu töku-
nafna í íslensku, þegar komið á 12.
öld. Sex eru neftidir í Sturlungu,
þeirra á meðal Andrés Sæmund-
arson frá Odda, faðir Þórðar sem
Gissur Þorvaldsson vildi fyrirgefa,
þegar hann (Þórður) væri dauður.
I fyrsta allsherjarmanntali okk-
ar, 1703, hétu 111 menn Andrés,
og mjög dreifðir um landið. Fjöld-
inn var mjög svipaður alla 18. og
19. öld, og 1910 báru 160 íslend-
ingar Andrésamafn. Eins og fleiri
biblíunöfn hefur það svo sótt í sig
veðrið upp á síðkastið, og í þjóð-
skrá 1990 voru tæplega 400.
Andrés Björnsson, sem ég
nefni í heiðurs skyni, kenndi mér
á góðri stund þetta vers úr Pass-
íusálmuuum (10,12):
Jesús vill að þín kenning klár
kröftug sé, hrein og opinskár,
lik hvellum lúðurs hljómi.
Launsmjaðran öll og hræsnin hál
hindrar guðs dýrð, en villir sál,
straffast með ströngum dómi.
Ég var svolitla stund að átta
mig á því að kvenkynið af opin-
skár væri með r-i, en þetta stafar
af því að r-ið er stofnlægt eins og
í stór, en þar er karlkyn og kven-
kyn eins, svo sem allir vita, enda
ekki Hallgrím Pétursson að
rengja.
Umsjónarmaður notar svo
tækifærið til þess að þakka Þor-
steini frá Hamri fyrir hversu vel
hann les Passíusálmana.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
996. þáttur
★
Ólafur Kristjánsson á Akureyri
skýrði mér frá málbreytingu,
þeirri sem ég hafði ekki orðið var
við áður. í stað þess að segja
næstsíðastur væri ungt fólk, eink-
um í íþróttum, tekið að segja „þar-
síðastur“, t.d. „í þai-síðasta leik“.
Fleiri hafa við eftirgrennslan
kannast við þetta. Er það nú er-
indi mitt við lesendur að spyrjast
nánar fyrir um þetta og þá hvers
vegna þessi málbreyting væri að
gerast. Er þetta algerlega heima-
smíðað, eða komið til fyrir erlend
áhrif og þá hvaðan?
★
Hlymrekur handan kvað:
Marabú-storkurinn mildi
mælti, svo fár maður skildi:
,py góðstyrkni einni
og greiðvirkni hreinni,
þá held ég enn saman við Hhdi.“
★
Tíningur
1) Ein dönskuslettan enn veður
nú uppi. Menn eru teknir að
„sakná' þess sem ekki er orðið. í
íslensku merkir sögnin að sakna
að sjá eftir því sem var. Þegar
vinur er horfinn, sakna menn vin-
ar í stað. En menn „sakna“ þess
ekki að framboðslisti sé óbirtur.
Mönnum getur hins vegar mislík-
að seinagangurinn.
2) Enn verður umsjónarmaður
að bera skjöld fyrir samanburð-
artenginguna en. Hana má ekki
drepa. Veðurfréttamaður á Stöð
II sagði: „Það var heitara hér hjá
okkur miðað við í Kaupmanna-
höfn.“ Var ekki bara heitara hér
en í Kaupmannahöfn?
3) Og enn eru það „kíkingam-
ar“. Ætli allir sjónaukar séu ekki
uppseldir. Menn „kíkja“ á alla
skapaða hluti. Vantar þó ekki
orðaforða í okkar eigin máli. Við
lítum á, við horfum á, við gægj-
umst á og hyggjum að o.s.frv.
4) Af hveiju em fyrirtæki hætt
að vera skuldug? Nú era þau
skuldsett. Er það eitthvað mild-
ara? Ég hef stundum verið skuld-
ugur, en minnist þess ekki að
hafa verið „skuldsettur".
5) Eigum við svo ekki að fegra
mál okkar svolítið og segja t.d. að
eitthvað sé í fæðingu fremur en „í
burðarliðnum"?
6) Hvað er bóhem? í Orðabók
Menningarsjóðs (Árnapostillu)
segir að það sé léttúðarmaður
eða lausingi. Sama segir Ásgeir
Bl. Magnússon í hinni miklu orð-
sifjabók. í Dansk-íslenskri orða-
bók, kenndri við Ágúst Sigurðs-
son, Freystein Gunnarsson og
Ole Widding, segir: „léttúðugur
lista- eða menntamaður, svallari,
lausingi".
I Nudansk ordbog segir að
boheme sé komið úr frönsku
bohéme og merki sígauni,
sígaunaflokkur, upphaflega ft-á
Bæheimi (í Tékklandi), og er þá
skýring fengin á nafninu. I bók-
inni Ord med historia eftir Gösta
Bergman segir þessu til viðbótar
að fátækir sígaunar eða aðrir illa
settir menn frá Bæheimi hafi sest
að við Signu í París, þar sem
hægt var að fá ódýrt húsnæði, og
síðan hafi listamenn og dagdríf-
arar slegist í þennan félagsskap.
Hvað er þá bóhem í nútímaís-
lensku? Hefur það jákvæða eða
neikvæða merkingu? I Fransk-ís-
lenskri orðabók segir stutt og
laggott að bohéme sé tatari. Orð-
ið er hvorki í Blöndal né Slang-
ur-orðabókinni.
7) Lofsvert er að sjá á íþrótta-
síðu þessa blaðs framfarir Þór-
eyjar Eddu Elísdóttur. Svo oft
hef ég heyrt um „bætingar“ í
sjónvarpsfréttum.
★
Gott var að heyra í Sjónvarp-
inu leiðrétta auglýsingu: „I tilefni
af hundrað ára afrnæli" o.s.frv.
Heyrst hefur: I tilefni hundrað
ára „afmæli“, rétt eins og menn
viti ekki að eignarfall af afmæli
er afmælis.
★
Árið 1855 hétu 12 íslendingar
nafninu Ágúst, flestir norðan-
lands. Fimmtíu og fimm áram
síðar era þeir orðnir 442, nafnið
komið í 26. sæti, 1,1%. Bylgjan
hafði borist um allt land. Á sama
tíma fjölgaði konum sem hétu
Ágústa úr 14 í 344. Hvað olli
þessu? Mér þætti vænt um að fá
skýringartilgátur á þessari miklu
nafngiftasveiflu.
NÆST okkur á myndinni er svæði sem er dæmigert
fyrir þau svæði sem um ræðir.
skipulagningu og framkvæmdum.
Laga þarf byggðina og öll mann-
virki að skóginum og valda sem
minnstu raski á jaðarsvæðum og
opnum svæðum.
Með skógrækt er mögulegt að
gera stór svæði sem áður vora talin
óbyggileg að góðu byggingarlandi.
Fulltrúar Reykjavíkurborgar líta á
Kjalames sem framtíðarbygging-
arland. Þar er vindasamt í meira
lagi. Þess vegna væri skynsamlegt
að hefjast nú þegar handa við gróð-
ursetningu á jaðarsvæðum og í
hlíðum Esjunnar. Þar ætti ræktun-
arstarf Rannsóknarstöðvarinnar á
Mógilsá að vera gott fordæmi.
Höfundur er skógræktarfræðingur
hjá Skógræktarfélagi íslands.
Tæknin bjarg-
aði íslenska
hestinum
Á NÆSTU dögum
mun ráðherra um-
hverfis- og landbúnað-
armála taka afdrifa-
ríka ákvörðun um inn-
flutning á nýju kúa-
kyni. Sitt sýnist hverj-
um í þessu máli. Boð-
berar hámarksafurða-
stefnunnar þrýsta
mest á um innflutning,
þeirra rök hníga að
því að hægt sé að láta
erlendar kýr mjólka
meira á skemmri tíma.
Laust upp úr síðustu
aldamótum hafði svip-
uð hámarksafurða-
stefna næstum fært
okkur kynbætur á íslenska hestin-
um. Þá þótti ýmsum bændum ís-
lenski hesturinn duga skammt
sem dráttarhestur, og því talið
þjóðráð að bæta stofninn með
norskum fjarðahestum. Einn stóð-
hestur var kominn til Viðeyjar
þegar nútímatæknin bjargaði mál-
inu, dráttarvélarnar leystu hest-
ana af hólmi. Ætli nokkur treysti
sér til þess að meta tjónið sem
orðið hefði af markvissri kyn-
blöndun norskra og íslenskra
hesta?
Tvennt er það sem lítið hefur
verið rætt í sambandi við innflutn-
ing á nýju kúakyni. Fyrst er til að
taka að í nágrannalöndum okkar er
hámarksafurðastefnan að renna
sitt lokaskeið, og við taka sjónar-
mið umhverfisvemdar, dýravernd-
ar og hollustu fæðunnar. Ymsar
þjóðir verja nú allt að helmingi op-
inbers stuðnings til landbúnaðar í
umhverfistengd verkefni, mest til
lífrænnar framleiðslu. Sóknarfæri
Islendinga eru sögð liggja í „vist-
vænni hreinleikaímynd", og viljayf-
irlýsingar lúta að „sjálfbærri þró-
un“ í landbúnaði. Vaxtarbroddur
íslensks landbúnaðar hlýtur að
vera sá sami og hjá nágrönnum
okkar, þ.e. lífræn ræktun. En líf-
rænir bændur telja að kynbætur
þar sem eingöngu er tekið tillit til
fárra eiginleika eins og gert hefur
verið í mörgum nútíma kúakynj-
um, séu ekki af hinu góða. Þeir
vilja frekar gamla staðbundna
stofna eins og okkar
kúastofn, þeir séu að-
lagaðir gróðurríki
svæðisins og nýti því
betur heimaaflað fóður
og úthagabeit. Verð-
um við ekki að meta
þá möguleika sem við
eigum í lífrænni fram-
leiðslu, með „réttum“
kúastofni?
Annað er það að aug-
lýsingahönnuðir sjá
ómæld verðmæti í lita-
fjölbreytni íslenska
kúastofnsins. Sóknar-
færi í ímyndarsköpun
má heldur ekki van-
meta.
Ég skora því á ráðherra um-
hverfis- og landbúnaðar að fresta
ákvörðun í þessu máli þar til gerð
hefur verið hagkvæmnisúttekt sem
Kúainnflutningur
Einn stóðhestur var
kominn til Viðeyjar
þegar nútímatæknin
bjargaði málinu, segir
Katrín Andrésdóttir,
dráttarvélarnar leystu
hestana af hólmi.
tekur tillit til allra þátta málsins,
og þar sem hagsmunir morgun-
dagsins fá eðlilegt vægi.
Að lokum get ég ekki stillt mig
um að undrast hvaðan þeim
Þórólfi Sveinssyni, Jóni Gíslasyni
og Stefáni Magnússyni kemur sú
viska að vera þess umkomnir að
efast um faglega getu þriggja
virtra vísindamanna, þeirra Stef-
áns Aðalsteinssonar, Ólafs Ólafs-
sonar og Sigurðar Sigurðarsonar.
Málflutningur af þessu tagi segir
því miður allt of mikið um þeirra
eigin faglegu rök fyrir innflutningi
á kúm.
Höfundur er héruðsdýru-
læknir í Hreppum.
Katrín
Andrésdóttir