Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1976, Qupperneq 5

SIGURÐUR ÞÓRARINSSON
Þorsteinn Magnússon og Kötlugosið 1625
Hinn 2. september 1625 hófst gos í Kötlu og stóð í hálfan mánuð.
Þetta var mikið gjóskugos. Gjóskan barst aðallega til austurs yfir
Skaftártungu, Síðu, nyrðri hluta Álftavers og Meðalland, og hefur
aðeins eitt Kötlugos, 1755, valdið meira tjóni með gjóskufalli, svo að
vitað sé. Skaftártunga varð verst úti, og fóru 18 býli í eyði einhvern
tíma, enda er gjóskulagið úr þessu gosi þykkara syðst í Skaftártungu
en nokkurt annað gjóskulag þar frá sögulegum tíma. Tvær jarðir
vestast á Síðu fóru einnig í eyði, og jarðir í Meðallandi og Álftaveri
urðu illa úti.
Aðalheimildirnar um þetta gos eru „Relatio Þorsteins Magnússonar
um jöklabrunann fyrir austan“, dagsett 15. september 1625 að
Þykkvabæjarklaustri í Veri, þar sem Þorsteinn var þá klausturhald-
ari, ennfremur viðbótarskýrsla Þorsteins um afleiðingar gossins, dag-
sett 4. marz 1626, en þessar skýrslur báðar lét Þorvaldur Thorodd-
sen prenta í Safni til Sögu Islands IV, 200—215. I þriðja lagi er svo
kver á dönsku: „Sandferdig oc kort Iszlandiske Relation, Om det
forferdelige oc gruelige Jordskelff/som skedde for 0sten paa Iszland/
hoss Tyckebey Kloster/forgangen Septembris, met Torden oc Liunet/
Ildens nedfald aff Lufften/met stort Morck/ Aske/ fyrige oc gloende
Stene oc Brande/ Deszligeste it forskreckeligt Vandfald oc Exunda-
tion, aff det Bierg Jockelen/ som varede fra den 2. ind til den 14.
Sept. dag/ aldrig tilforne enten seet eller hort.“
Þetta kver var prentað í Kaupmannahöfn af Niels Heldvad (Nico-
laus Heldvaderus) 1627. Það er aðeins 8 bls. og er nú eitt hið sjald-
gæfasta prentaða rit um ísland. Frásögnin í kverinu er sögð „aff Ærlige
Mand Taasten Magnusson/ Kong. Mayst. Befalingsmand offuer Tyc-
kebey Kloster observerit oc antegnet“. Þorsteinn Magnússon er því
aðalheimildamaður um Kötlugosið 1625.