Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1976, Page 51

BÓKAGERÐ GUÐBRANDS ÞORLÁKSSONAR BISKUPS
51
Fimm árum síðar, 1594, gaf biskup út nýja messusöngsbók, Gradu-
ale eða Grallarann, eins og hún var oftast nefnd af almenningi. Hann
birtist lítt breyttur í 19 útgáfum, síðast 1779. Með útgáfu grallarans
og sálmabókarinnar var helgisiðakerfi íslenzku kirkjunnar fullmótað,
og hélzt sú skipan að mestu óbreytt fram á öndverða 19. öld, þegar
aldamótasálmabókin (Leirgerður) kemur til sögunnar.
Einn at' bókahnútum Guðbrandsbiblíu, sem ætlað er að biskup
hafi teiknað sjálfur.
Hér verður enn að geta einnar bókar, sem Guðbrandur biskup gaf
út. Á ég þar við Vísnabókina, sem prentuð var 1612. Biskup kveðst
gera bókina svo ,,að af mætti leggjast þær brunavísur og afmurskvæði,
sem allmargir elska og iðka, en í staðinn upptakast þessar andlegar
vísur, sem góðir menn hafa ort og kveðið Guði til lofgjörðar, fróð-
leiks og skemmtanar, svo að orð Guðs mætti ríkuglega hljóða og á
meðal vor byggja, svo utan kirkju sem innan“. Markmið biskups er
að fá almenningi í hendur trúarleg ljóð og siðbætandi í stað verald-
legra kvæða og rímna, sem hann fór svo hörðum orðum um í for-
mála sálmabókarinnar og hafði svo lengi hamrað á. Til þess að leysa
hinn forna kveðskap af hólmi, ekki sízt rímurnar, fékk hann skáld-
mælta menn til þess að kveða rímur eftir ýmsum af bókum biblíunnar.
En auk þess er í bókinni margt veraldlegra kvæða auk trúarljóða, jafn-
vel úr kaþólsku, þótt sumu sé þar vikið við í samræmi við lútherskar
trúarhugmyndir. En hér var unnið fyrir gýg. Dugnaður og harðfylgi
biskups máttu sín einskis. Þjóðin hélt áfram að kveða og yrkja rímur
um forna garpa og heiðin tröll, raula víkivaka og yrkja háðs- og