Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1976, Side 52

52
HARALDUR SIGURÐSSON
hugmóðsvísur, ef tækifæri gafst og einhver lá vel við höggi. En þrátt
fyrir þetta er bókin merkilegt framlag af hendi Guðbrands biskups,
en virðist hafa notið lítilla vinsælda, og ekki var hún endurprentuð fyrr
en eftir 136 ár og þá nokkuð aukin nýrri kvæðum.
Hér er ekki tækifæri til að gera fleiri af útgáfubókum Guðbrands
biskups skil eða að geta þeirra frekar. Þær eru með fáum undantekn-
ingum guðsorðabækur: predikanir, barnalærdómskver, bæna- og
guðspjallabækur. Biskup átti sjálfur mikinn þátt í gerð þeirra og þýddi
eða tíndi saman efni í nær þrjátíu bækur og kver, auk þeirra, sem
áður eru taldar.
Mér hefur talizt svo til, að enn séu kunnar 79 Hólabækur, er gefn-
ar voru út á árunum 1575—1627. Sumt þeirra eru raunar endur-
prentanir. Síðustu árin eru þær ugglaust gerðar í umsjá annarra
manna, þegar biskup var orðinn veikur og örvasa. En að auki eru 30
bækur, sem mistraustar heimildir herma að hafi verið prentaðar á
þessum árum, þótt þeirra sjái nú hvergi stað.
Fátt er vitað um útbreiðslu bókanna og undirtektir meðal almenn-
ings. Sumum þeirra var raunar svo farið, að ekki varð hjá því kom-
izt, að þær væru keyptar af almenningi, svo sem barnalærdómsbækur.
Um söluhætti er lítið vitað. Þó er talið, að biskup hafi að minnsta
kosti stundum sent farandbóksala um landið. En aðallega munu
prestar hafa annazt útbreiðslu þeirra í sóknum sínum, ekki sízt þeirra
bóka, sem almenningur varð að kaupa. Biskup kvartar oft sáran yfir
tregri bóksölu, sem jafnan hefur fylgt íslenzkri bóksölu og bókaút-
gáfu. Þeim kvörtunum hefur því ekki linnt í fjórar aldir. í formála
Vísnabókarinnar kveður Guðbrandur svo að orði: „Kunnugt er það
góðum mönnum, að ég hefi um nokkur ár fengizt við að láta prenta
kver og bæklinga, sem ég meinti, að til gagns og nytsemdar vera mætti
einföldum og ófróðum. En hvað skeður? Þeir bæklingar liggja hér
og fúna niður, nema það, sem ég gef í burt.“
Svo fast tókst Guðbrandi biskupi að skorða rétttrúnað Lúthers með
þjóðinni, að í meira en tvær aldir stóð hann að mestu óhaggaður á
þeim undirstöðum, er hann lagði, ekki sízt með bókaútgáfu sinni.
Langa hríð valdi hann þjóðinni nærri allt lesefni, raunar helzti ein-
hæft og stundum bragðlítið. Margar bóka hans komu út í ýmsum
útgáfum og áttu sér langan aldur. Aðrar urðu kveikja nýrra og
merkari bóka, t. a. m. Passíusálmanna.
I arfleiðsluskrá sinni varar biskup börn sín við að kasta burt kver-
um þeim og bókum, sem hann hafi látið prenta. Þau skuli meta þær