Tímarit kaupfjelaganna - 01.01.1897, Blaðsíða 43

37
lögmál. Vanti einhvcr af þessum skilyrðum, þá er ekki
heldur um neina fjelagsfræði að tala, er vísindi geti kall-
azt, eða sem nokkra þýðingu hafi fyrir mannlífið.
En þessi þrjú meginskilyrði sýna það, að mennirnir
verða að hafa náð allmiklum þroska, áðr en fjelagsfræðin
geti til orðið, enda er hún kornung vísindagrein; hún er
afkvæmi vorrar útlíðandi aldar, og hefur alls ekki náð
þeirri viðurkenningu, sem hún á með rjettu, því hún er
enn þá óvíða kennd við hina opinberu þjóðskóla. Það
verður hlutverk hinnar komandi aldar að leiða hana til
þess öndvegis, sem hún eftir eðli sínu á meðal vísindanna.
Hin fyrstu frækorn og frjóangar til hinnar núverandi
fjelagsfræði finnast í ritum fræðimanna frá hinum elztu
tímum og fram á þessa öld, t. d. hjá Platon, Aristoteles,
Bacon, Herder, Kant og ótal fleiri. En af þessum frjó-
öngum gat ekki myndazt nein vísindagrein, því allt af
vantaði fleiri eða færri af áður nefndum skilyrðum. í forn-
öld var huggripið fjelag eða samfjelag óþekkt. Grikkir og
Eómverjar þekktu vel buggripið „ríki“, en ekki samfjelag.
Aristoteles er höfundur ríkisfræðinnar, en hún stríðir í
gegn þjóðíjelögunnm og innlimar þau ríkinu. Seinna meir
var það ekki einungis ríkishugmyndin, sem hindraði mynd-
un eðlilegrar fjelagsfræði, heldur annað ekki síðurvoldugt
afl, nefnii. hin yfirnáttúrlega eða dulspekilega andarstefna
(metafýsik), er svo mikið vald liafði yfir hugum manna á
miðöldunum og fram á vora daga. Að rannsaka mann-
fjelagið sem náttúrufyrirburð var ósamrýmanlegt þeirri
andarstefnu, því hún gerði skarpa skilgreining á milli
mannlífsins og náttúruríkisins. E>að er fráleitt, að þessi
andarstefna sje útdauð enn. Enn í dag trúir fjöldi manna
því, að mannlífið hlýði allt öðrum lögum en alnáttúran
utan við manninn. — Þeirri skoðun, að jörðin væri mið-
depill alheimsins, er sól og stjörnur snerust um, útrýmdu
þeir Kóperníkus og Galilei; en sú skoðun, að maðurinn sje
miðdepill sköpunarverksins, sem allt annað sje miðað við,
hefur reynzt lífseigari. Upplýsing 18. aldarinnar ruddi