Tímarit kaupfjelaganna - 01.01.1897, Blaðsíða 46

40
sókrar. En fyrst yrði að finna þann grundvöll, sem ó-
hætt væri að byggja rannsóknirnar á, sjónarniið, er óhætt
væri að horfa út frá, og í því er einmitt fólgið hið endur-
reisandi starf reynsluvísindanna.— Tvær meginreglur setti
Comte fyrir hinni heimspekilegu rannsókn. Önnur er sú
að byggja að eins á sögulegri vissu, og hin að setja allar
visindagreinir í samfelt orsaka- og afleiðingakerfi, þannig
að ein vísindagrein byggir aðra, svo að þær allar miða að
einni og sömu niðurstöðu, einni og sömu aðallífsskoðun.
Hin sögulcgu rök, er hann byggir á, eru þau, að manns-
andinn eigi sjer þrjú aðaltím abil: hið goðsagnaléga (theo-
logiska), hið dulspekilega (metafýsiska) og hið reynslulega
(pósitíva) Á fyrsta (goðsagna) timabilinu heimfærir mað-
urinn alla náttúruna og öfl hennar undir beina og persónu-
lega starfsemi guðdómsins eða goðanna. Á hinu öðru (meta-
fýsiska) tímabili setur maðurinn hrein huggrip í stað guð-
anna og byggir lífsskoðun sína á hugsanfræðislegum álykt-
unum og líkum (a priori). Á hinu þriðja tímabili (hinu
pósitíva) byggir maðurinn á reynslunni einni, og leitast
við að fiuna sambönd og innbyrðis þýðingu hlutanna og
fyrirburðanna með leiðbeiningu rejTnslunnar og vísindalegra
tilrauna, þannig að hver staðreynd er skoðuð í sambandi
við heildina sem afleiðing af undanfarandi orsök. Þetta
er grundvöllur vísindanna nú á tímuin, er kom í stað dul-
spekinnar. Yorra tíma vísindi viðurkenna ekkert sem ±itt
verkefni, er ekki verður sannað með reynslu.
Hvað er það nú, sem heyrir undir umráð vísindanna?
Þessari spurningu svaraði Comte með hinni annari megin-
reglu sinni: flokkun vísiudagreinanna eptir því þroskastigi
mannanna, er þau krefjast, og sem hann aptur byggir á
því, hve samsett cða flókin hver vísindagrein cr, og hvern-
ig ein þeirra byggir aðra upp, eða er undirstaða annarar.
Röðina að neðan og upp eptir telur hann þannig: stærð-
fræði (matematik), aflafræði (mekanik), stjörnufræði (astro-
nomi), eðlisfræði (fysik), efnafræði (kemi), líffræði (biologi),
og loks fjelagsfræði (sosiologi).