Tímarit kaupfjelaganna - 01.01.1897, Blaðsíða 53

47
hafa staðið í neinu beinu sambandi við stiettaskipun og
auðskiptinguna; má þar fyrst og fremst nefna trúarbrögð-
in, einkum kristindóminn, þar næst hina heimspekilegu
„upplýsingu“, og loks hinar fjelagslegu umbóta hugsjónir
síðari tíma, er hrifið hafa aliar stjettir allt upp að hásæt-
um konunganna. Þetta sýnir, að á vissu þroskastigi fje-
lagslífsins verður siðferðismeðvitundin að sjálfstæðu og
sjálfstarfandi afli, sem svo verkar til baka á sinn eigin
uppruna: hlutföll stjettanna og auðsins, á skipulagið.
Með þessum fyrirvara má óhætt fullyrða, að Marx
hefur fuudið lögmál, sem mjög hafa skýrt hugmyndir
manna og skoðanir á hinum fjelagslegu fyrirburðum. Fyrir
hans daga sveimuðu rjettarfars siðferðis og stjórnarfars
hugmyndir manna mjög svo í lausu lopti, sem óljósar ráð-
gátur eða einangraðar hugsjónir. Marx hefur gróðursett
þær á sjálfri jörðunni, setti þær í eðlileg sambönd við
hlutföll mannlífsins, við alla starfsemi mannsins, umráð
hans yfir jörðunni, framleiðslu auðsins og skiptingu hans
millum einstaklinganna og stjettanna.
Hjer má nefna, til skýringar, eitt dæmi af mörgum:
þrælahaldið og mannsalið og bólfestuánauð bænda. Af-
nám þessa hafa menn eingöngu eignað siðferðislegum
hvötum, og það er satt — að vísu — að siðferðismeðvit-
undin er breytt, þegar þetta er afnumið. En hvað var
það, sem olli þeirri breytingu? Þegar vjela aflið kom í
staðinn fyrir handafl mannsins, þegar hin náttúrlegu og
einföldu viðskipti og hagfræði miðaldanna urðu að víkja
fyrir peningaviðskiptum og peningahagfræði þessarar aldar,
þegar fullkomnari verðmiðlar gjörðu viðskiptalífið marg-
breyttara og flóknara, hin stóru auðsöfn möguleg og breyttu
gjörsamlega hlutföllum markaðsins, þá kom það í ljós, að
það, sem kallað er frjáls vinnusamningur, og breyta má
eða upphefja eptir hugþótta, var einmitt hentara fyrir þær
stjettirnar, sem auðinn og völdin höfðu, og þá sáu menn
allt í einu, að mannsal, þrælahald og bólfestuánauð var
ranglátt ; var það svo afnumið í nafni siðferðisins og