Andvari - 01.10.1962, Síða 62

300
GISLI GUÐMUNDSSON
ANDVARI
fluttur liéðan, af AustfjörSum, árið 1866,
og stóð Eiríkur Magnússon í Cambridge
fyrir þeim leiðangri með atbeina Jóns
Sigurðssonar, cn Jón mun einnig bafa
átt þátt í því, að framhald varð þessarar
starfsemi síðar.
Árið 1881 komst fjártalan upp í 524
þúsundir, og er þá svipuð og um miðja
öldina, áður en fjárkláðinn kom og harðn-
aði í ári, sem fyrr var frá sagt. Llm og
eftir frostaveturinn 1881—82 fækkaði
enn um nálega 200 þúsundir fjár. En sú
fækkun var að fullu bætt um 1890. Á
árunum 1900—1904 fer fjártalan aftur
niður fyrir 500 þúsundir, cn eftir það
hefir hún á þessari öld jafnan verið
hærri en 500 þúsundir, að undantekn-
um árunum 1946—52, er fjárfækkun var
mcst af völdum mæðivciki og garnavciki.
Á þessu tímabili var fjártalan lægst árið
1949 eða um 402 þúsundir. Á árinu
1960 var svo fjártalan komin upp í 834
þúsundir og þá nálega 170% hærri en
hún var lægst á síðara helmingi 19. ald
ar, ef skýrslur mcga teljast sambærilegar.
Ef athugaðar eru sauðfjártölur 55 ára
af 20. öld, þ. e. á árunum 1905—60,
samkvæmt búnaðarskýrslum, koma eftir'-
farandi staðreyndir í ljós. Fjártalan
lækkar árin 1907, 1908, 1914, 1915,
1919 (eftir frostaveturinn), 1921, 1923,
1925, 1934, 1935, 1938, 1943—49 og
1951. Oll önnur ár stendur hún að mestu
í stað eða hækkar. Oftast má rekja fækk-
unina til harðinda, óþurrka eða mismun-
andi viðskiptaárferðis, og nú síðast til
fjárpestanna. Skal ekki nánar um það
rætt, enda kunnugt þeim, er reynt hafa.
Ilæst hefir fjártalan verið á árunum
1932—33 og 1956—60. Fór hún á þess-
um 7 árum aldrei niður fyrir 700 þús:
undir og komst nokkuð vfir 800 þúsundir
árið 1960 eins og fyrr var sagt. Er það
hæsta sauðfjártala, síðan skýrslur hófust
í byrjun 18. aldar. Rétt cr að gefa þess,
að frá og mcð árinu 1946 cr búpeningur
talinn í árslok.
Hinar sundurliðuðu skýrslur um fjár-
töluna gefa líka nokkuð glögga hug-
mynd um þá miklu breytingu á búskapar-
háttum, sem orðið hefir á 20. öld, er út-
flutningur (og síðar innanlandssala)
dilkakjöts hófst, en fráfærur lögðust
niður, og dregið var úr ásetningi lamba.
Tvö dæmi skulu tekin til samanburðar.
Árið 1898 voru ær, með lömbum og
geldar, 50% af fjártölunni, gemlingar
32% og sauðir og brútar tvævetrir og
eldri 18%. Árið 1955 voru ær 82% af
fjártölunni, gemlingar 16% en sauðir og
hrútar tvævetrir og eldri ekki nema 2%.
Hið síðara árið (eftir 57 ár) hefir því ám
fjölgað um 32%, af heildarfjártölunni,
en gemlingum fækkað um 16% og sauð-
um og hrútum um 16%, sömuleiðis
reiknað af heildarfjártölunni. Með öðrum
orðum: Ánum hefir fjölgað hlutfallslega
um rúmlega 3 af hverjum 5, gemlingum
fækkað um hclming, en sauðir og hrútar
cru níu sinnum færri hlutfallslega 1955
en þcir voru 1898. Kemur þetta af því,
að sauðir hafa að heita má horfiÖ úr
sögunni á þessari öld.
Fyrr á timum var þó sauðatalan a. m.
k. stundum hlutfallslega mun hærri en
1898, enda var það svo löngum, að það
fé, sem til slátrunar var haft, var aðallega
fuilorðið geldfé, auk þeirra kinda, er
aflóga töldust. Þær sauðfjárafurðir, sem
bændur notuðu til viðskipta fyrrum, voru
— auk mjólkurvara •—- cinkum tólg og
ull eða heimaunnin ullarvara, en tólg,
mör og ull var að sjálfsögðu langmest af
sauðunum, og þar að auki voru sauðar-
bjórar þeir einu, sem verulegt gagn var
að sem skæðaskinni. Kjöt var hinsvegar
miklu þýðingarminni útflutningsvara en
það hefir orðið á síðari tímum, og því
ekki eins nauðsynlegt, að búin gæfu af
sér mikið’af kjöti. Mestu skipti að hafa