Andvari - 01.01.1993, Page 8

6
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
sem að ofan var lýst, að innra sjálfstæði sé opinberum stofnunum hollast. Á
þessu ári kom svo upp atvik sem með næsta harkalegum hætti setti það mál
í brennipunkt.
Þegar lög voru sett um Ríkisútvarpið var fjölmiðlun öll í landinu með
öðrum hætti en nú, stjórnmálaflokkarnir voru tiltölulega ný samtök en þó
komnir á fastan fót og höfðu flest blöð landsins í sínum höndum. Þeir töldu
sér einnig nauðsynlegt að ná yfirráðum yfir hinum nýja fjölmiðli. Það gerðu
þeir með skipan útvarpsráðs sem lengstum var kosið pólitískri kosningu og
hafði það hlutverk að stýra dagskrá útvarps í smæstu atriðum. Starfsmenn
voru fáir og þeir voru látnir hafa hitann í haldinu ef orði hallaði í útvarpinu
í átt sem ráðandi stjórnmálaöflum mislíkaði. Ráðherra hafði vald um ráðn-
ingar starfsmanna. Fyrsti útvarpsstjórinn, Jónas Þorbergsson, stóð að vísu
vel í ístaðinu fyrir stofnunina og reyndi af fremsta megni að hindra að hún
yrði með öllu ofurseld flokkspólitískum sviptingum.
Dæmi um íhlutun stjórnmálaflokkanna á fyrstu árum Ríkisútvarpsins var
það að alþingi samþykkti 1939 heimild fyrir ríkisstjórnina til að setja frétta-
stofu útvarpsins undir útvarpsráð, þ. e. beint undir stjórn flokkanna. Átti
það einkum að tryggja að ekki yrðu ráðnir fréttamenn sem hefðu þjóð-
málaskoðanir sem meirihluti ráðsins og þar með alþingis teldi ótækar.
Þessu ákvæði var raunar aldrei beitt til fulls vegna andstöðu útvarpsstjóra.
Hann benti á þá augljósu staðreynd að sá yfirmaður, sem bæri embættis-
lega ábyrgð á störfum manna innan stofnunar, hlyti einnig að ráða mestu
um hverjir valdir væru til starfa. Stóð svo næstu áratugi að nokkurt valda-
jafnvægi hélst, en eigi að síður gat ráðherra beitt valdi sínu gegn vilja yfir-
stjórnar, t. d. í skipan manna í stöður innan stofnunarinnar og bar við að
það væri gert.
Árið 1971 var þessu breytt með löggjöf sem efldi sjálfstæði Ríkisútvarps-
ins til muna og færði útvarpsstjóra aukið vald. Hann skyldi nú ráða alla
starfsmenn sína, að undanskildum framkvæmdastjórum útvarps, sjónvarps
og fjármáladeildar. Útvarpsráð hafði aðeins umsagnarrétt um stöður. Þessi
lög skiptu sköpum og voru grundvöllur að því öfluga starfi sem síðan hefur
einkennt stofnunina þar sem hún færði jafnt og þétt út kvíarnar. Jafnframt
urðu afskipti útvarpsráðs smám saman bundin við meginþætti í dagskrár-
mótun, en hin smásmugulega íhlutun og pot ráðsins varð minna. Starfs-
mönnum fjölgaði og aðstaða þeirra batnaði, fagleg vinnubrögð efldust,
jafnt í fréttaflutningi sem dagskrárgerð. Meðferð mála í fréttum og dagskrá
varð frjálslegri, umræður opinskárri og gagnrýnni, í stuttu máli sagt varð
Ríkisútvarpið öflugri þátttakandi í öllum umræðum í þjóðfélaginu. Þetta
sannaði ótvírætt að því sjálfstæðari sem slík stofnun er, því meiri ábyrgð
sem lögð er á herðar stjórnendum hennar og því ríkara athafnafrelsi sem
starfsmenn hafa, því betur verður hún fær um að þjóna almenningi. Hefur