Andvari - 01.01.1993, Síða 136

134
HALLA KJARTANSDÓTTIR
ANDVARI
ekki skipti neinu höfuðmáli. Þetta viðhorf er samofið einstaklingshyggjunni
á þann hátt að í því felst jafnframt sú brýning, að hver maður leiti sjálfur að
þessum kjarna og lifi eftir þeim sannleika sem þar er að finna. Pessi boð-
skapur býr einmitt að baki þeim skilaboðum sem Svertingur sendir Torfkel
fóstra sinn með til heiðins föður síns. Svertingur hvetur föður sinn til að
íhuga af djúphyggni hvort hann þurfi í raun nokkuð að hafna eða fórna
sinni innstu trúarsannfæringu þótt hann gangist við lögtöku kristninnar.
Svertingur leggur jafnframt áherslu á að hann sé ekki að biðja um björgun
frá lífláti heldur einungis að faðir hans ígrundi vel afstöðu sína.
Runúlfur er eini heiðni trúmaðurinn í Hvítakristi sem sver sig í ætt við
þá Arnarhvolsfeðga, þótt trú hans búi augsýnilega ekki yfir sama krafti.
Enda virðist hún fyrst og fremst vera forlagatrú í þá veru að maðurinn sé
háður utanaðkomandi öflum sem hann geti ekki haft áhrif á. En þessi trú-
arskilningur er jafnframt í andstöðu við þá skoðun Svertings að æra manns-
ins komi innan frá - að maðurinn skapi sér sjálfur örlög. Trúarathöfn Run-
úlfs sem lýst er í upphafi sögunnar þar sem hann rýnir í spádómstákn er
einungis framkvæmd til þess að leita svara goðanna við óorðnum hlutum. I
þessu er litið á heiðnina sem steinrunna forlagatrú og fær hún þar með allt
aðra merkingu en í Jörð en ef nánar er að gáð er þessi túlkun á heiðninni
þó í engri mótsögn við þá sem birtist í Jörð. Viðhorf höfundar til trúar-
bragðanna er augljóslega það að valdi hver sem á haldi og birtingarform
trúarinnar sé því umfram allt háð þeirri merkingu sem hver maður gefur
trú sinni.
Þessi afstaða höfundar kristallast svo í trúarviðhorfi Svertings, einkum í
því sem snertir hugmyndina um frjálsan vilja mannsins sem jafnframt gæðir
forlagatrú Runúlfs dýpri merkingu:
. . . hvað eru forlög annað en dulinn vilji mannsins sjálfs? Eða öllu heldur: Rökréttar
afleiðingar þessa leynda vilja. Mér skilst, að heiðinn dómur skýri hluti þessa á þá
lund, að forlögin séu maðurinn, fullmótaður: sénn og ósénn. Enginn má sköpum
renna stendur þar. En þá væri raunar æviskeið einstaklingsins - úr skauti móður jarð-
ar í skaut jarðar - jafnfast mótað fyrirfram og lag lima hans. Slíku er tæplega trúandi,
eða svo finnst mér.7
IV
Vangaveltur Svertings leiðir Gunnar síðan enn lengra og mótar skýrar í
grein sinni „Örlög“, sem birtist í Árbók 46-47:
Það, sem í örlagahugmyndinni norrænu felst, innst inni, er þetta: Það er hugarfarið,
tegund viljans, sem að baki stendur alls hins skapaða og þess er skeður; - ekki aðeins
þess, sem ætlað er að ske og til er stefnt, heldur einnig hins, er kemur óumbeðið og
vér köllum tilviljun. Það eru einmitt geðhrifin að baki, draumljósið, trúarhleðslan eða